Οι Δαρβινικές απόψεις 151 χρόνια μετά τη δημοσίευση της "καταγωγής των ειδών"

Εντυπωσίασε η Δρ. Βιολογίας Λαοκρατία Λάκκα τους ακροατές που γέμισαν ασφυκτικά το βιβλιοπωλείο ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΦΡΑΣΗ στην ομιλία της τη Δευτέρα 8-3-2010 παρουσιάζοντας μέσα από μία διαφορετική οπτική τις δαρβινικές απόψεις για την εξέλιξη των οργανισμών. Παραθέτουμε μια ευρεία περίληψη της ομιλίας της. 

Οι έννοιες, οι μηχανισμοί, οι διαδικασίες της εξέλιξης …. εξελίσσονται.

Δρ. Λαοκρατία Λάκκα 

 

Το επεξηγηματικό σχήμα της εξέλιξης που διατύπωσε  ο Δαρβίνος  στα 1859 στο βιβλίο του «Καταγωγή των ειδών», αποτελεί ένα αρκετά πολύπλοκο σύνολο θεωριών και αλληλοεξαρτώμενων μοντέλων και εννοιών στον μηχανισμό των οποίων συμμετέχουν πολλές διαδικασίες, έναν μηχανισμό του οποίου οι υπο-θεωρίες και οι έννοιες  εξελίσσονται συνεχώς. Θεμέλιο αυτών των θεωριών είναι η βιολογική ποικιλομορφία, στην οποία η δράση του περιβάλλοντος περιορίζεται σε ένα είδος εσχάρας επιλογής και όχι σε ένα όχημα πληροφοριών. Το δαρβινικό μοντέλο είναι επιλεκτικό, πληθυσμιακό και αποτελεί ένα είδος αυστηρού αποκλεισμού κάθε τελεολογίας. Η  δαρβινική εξελικτική σκέψη ήρθε να αντικαταστήσει την θεολογική αντίληψη για μία αμετάβλητη τάξη στον δημιουργημένο με κάποιο σκοπιμότητα και από κάποια υπερφυσική θεότητα κόσμο. Το σχήμα του Δαρβίνου οριοθέτησε την ανάδυση ενός νέου επιστημονικού κλάδου στον 19^ο αιώνα, του κλάδου της βιολογίας, ο οποίος στον 20^ο αιώνα εξελίχθηκε στον αναγωγιστικό κλάδο της μοριακής βιολογίας με την ονομασία «Νεοδαρβινική συνθετική θεωρία».

Η θεωρία της εξέλιξης που δημοσιεύεται στην «Καταγωγή των ειδών» το 1859 και στην «Καταγωγή του ανθρώπου» δέκα χρόνια αργότερα, είναι προϊόν τεσσάρων  επαναστατικών ιδεών:

· Η πρώτη, αφορά την ιδέα ενός κόσμου στον οποίο κανόνας της φύσης είναι η μεταβλητότητα. Ο κανόνας αυτός ισχύει τόσο για τον ανόργανο όσο και για τον έμβιο κόσμο. Ο Δαρβίνος όμως με επιχειρήματα επιβεβαιώνει ότι όλοι οι οργανισμοί του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος προέρχονται μετά από τροποποιήσεις από έναν κοινό πρόγονο.

· Η δεύτερη, αφορά την ιδέα για τον μηχανισμό της φυσικής επιλογής ως το αίτιο των τροποποιήσεων των οργανισμών. Ο μηχανισμός της μεταβολής που προτείνει ο Δαρβίνος, αντικαθιστά την αριστοτελική έννοια της σκοπιμότητας που κρύβεται πίσω από κάθε συμβάν. Το αίτιο του μηχανισμού που προτείνει συνιστά μία διαδικασία που διακρίνεται σε δύο στάδια: στο πρώτο στάδιο που αφορά την αναπαραγωγή των οργανισμών όπως γράφει: «γεννιούνται περισσότερα άτομα από εκείνα που μπορούν να επιζήσουν…υπάρχει κάποιος αγώνας για την ύπαρξη….όπου εφαρμόζεται η θεωρία του Μάλθους σε πολλαπλάσια ένταση στο ζωϊκό και φυτικό βασίλειο». Το δεύτερο στάδιο αφορά την διαφορική επιβίωση των οργανισμών, δηλαδή την επιλογή από το περιβάλλον των παραλλαγών που φέρνουν κάποιο εξελικτικό πλεονέκτημα: «Ονόμασα την διατήρηση αυτή των ευνοϊκών παραλλαγών και την καταστροφή των βλαβερών Φυσική επιλογή του καλύτερα προσαρμοσμένου».  (Η καταγωγή των ειδών, σελ. 83)..

· Η τρίτη επαναστατική ιδέα του Δαρβίνου, η οποία προκάλεσε και ένα είδος μεγάλου σκανδάλου ακόμη και για τους οπαδούς του, είναι η ιδέα ότι θεώρησε την τυχαιότητα ως έναν μηχανισμό για την μεταβολή των οργανισμών, ως μία αντικειμενική πραγματικότητα: η εξέλιξη, σύμφωνα με τις απόψεις του, οφείλεται στις τυχαίες μεταβολές που δεν υπακούουν σε κανένα προκαθορισμένο πρόγραμμα. Η ζωή δεν έχει απώτερο σκοπό, ούτε προκαθορισμένο σχέδιο. «Η φυσική επιλογή δεν οδηγεί αναγκαστικά στην τελειότητα» όπως γράφει . Τόσο η θρησκεία όσο και οι επιστήμες του 19^ο αιώνα εχθρεύονται την έννοια του τυχαίου. Ο θεός, ισχυρίζεται η πρώτη, εξασφαλίζει τα πάντα και εγγυάται ότι όλα είναι καθορισμένα σε όλες τις λεπτομέρειες τους. Το τυχαίο, ισχυρίζονται οι δεύτεροι, είναι αποτέλεσμα της άγνοιας μας. Χρειαζόταν οι ιδέες της πιθανοκρατίας του 20^ου αιώνα και των μαθηματικών μοντέλων της στατιστικής για να γίνει αποδεκτή και αυτή η ιδέα.

· Η τέταρτη επαναστατική ιδέα αφορά την άποψη ότι και ο άνθρωπος κατατάσσεται στον κόσμο των έμβιων όντων, άρα, συνεπώς έχει και αυτός κοινή καταγωγή με τους άλλους οργανισμούς. Γράφει λοιπόν στο βιβλίο του «Η καταγωγή του ανθρώπου»: « μπορούμε, έτσι, να καταλάβουμε πως γίνεται ο άνθρωπος και όλα τα άλλα σπονδυλωτά να έχουν φτιαχτεί στο ίδιο γενικό μοντέλο, γιατί περνούν τις ίδιες πρώτες φάσεις ανάπτυξης και γιατί διατηρούν κοινά υποτυπώδη χαρακτηριστικά. …. Το συμπέρασμα ενισχύεται αφάνταστα…Μόνο οι φυσικές μας προκαταλήψεις και αυτή η ματαιοδοξία πούκανε τους προγόνους μας να δηλώσουν ότι κατάγονται από ημίθεους μας εμποδίζουν να αποδεχτούμε ένα τέτοιο συμπέρασμα. Μα δεν είναι μακριά ο καιρός που θα μας προκαλεί κατάπληξη πως φυσιοδίφες που γνώριζαν την συγκριτική διάπλαση και ανάπτυξη του ανθρώπου και των άλλων θηλαστικών μπόρεσαν τόσο καιρό να πιστεύουν πως το καθένα δημιουργήθηκε ξεχωριστά».

Στις μέρες μας, τα νέα δεδομένα της συγκριτικής γονιδιωματικής και πρωτεωμικής έχουν δημιουργήσει ένα  νέο πλαίσιο σκέψης για την ερνημευτική δύναμη του δαρβινισμού και για την ανάδυση μιας νέας ενοποιητικής θεωρίας της εξέλιξης που θα διατηρεί τις βάσεις του  δαρβινισμού αλλά θα εμπεριέχει εκτός της γενετικής, την επιγενετική και την συμβολική επικοινωνία των πληροφοριών. Η ιχνηλάτιση της εξελικτικής πορείας των οργανισμών βασίζεται στα σύγχρονα μοριακά δεδομένα που αποτελούν μία πλούσια πηγή πληροφόρησης του παρελθόντος. Στο δαρβινικό ερμηνευτικό σχήμα ενσωματώνονται πολλές ιδέες από το καθοδηγητικό, διδακτικό  λαμαρκικό σχήμα.