Δευτέρα 9 Ιουνίου 2008

ΛΕΣΧΕΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΒΡΑΒΕΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΩΝ


Οι κάτοχοι των 3 μέχρι σήμερα βραβείων αναγνωστών στο βήμα των συζητήσεων

Ένα πραγματικά ενδιαφέρον θέμα που θίχτηκε στις συζητήσεις της 5ης Διεθνούς Έκθεσης Θεσ/νίκης ήταν το σχετικό με τις Λέσχες Ανάγνωσης και το Βραβείο Αναγνωστών.
Και εδώ το άγχος να επιδειχθεί και να τονιστεί σε υπερθετικό βαθμό το όποιο θετικό έργο έχει παραχθεί, ήταν φανερό. Δικαίως νομίζω τίθεται το ερώτημα αν η ουσία όλων των σημαντικών πρωτοβουλιών είναι κενή περιεχομένου και το μόνο που μετράει είναι οι εντυπώσεις. Διαβάζουμε στην έντυπη εφημερίδα του ΕΚΕΒΙ στην καθημερινή επισκόπηση της έκθεσης αρ. φύλλου 4, για να μη βάλλω δικά μου λόγια.
«Παράλληλα με τις λέσχες ανάγνωσης αναπτύχθηκε κι ένας άλλος θεσμός που προτάσσει το ρόλο του αναγνώστη: το Βραβείο Αναγνωστών…
… Το τελευταίο διάστημα υπήρξε μια πρόταση για συνδυασμό των δύο παραπάνω θεσμών…
… Το ΕΚΕΒΙ προτείνει από εδώ και στο εξής τα μέλη που απαρτίζουν τις Λέσχες Ανάγνωσης να είναι αυτά που μέσα από τον κατάλογο των τίτλων της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής να σχηματίσουν τη μικρή λίστα βιβλίων προς βράβευση, και στη συνέχεια με μια δεύτερη ψηφοφορία να καταλήγουν στην τελική τους προτίμηση…
… Στο τέλος όλοι κατέληξαν πως η ανάθεση του Βραβείου Αναγνωστών στις Λέσχες Ανάγνωσης τους προσδίδει αίγλη και το ευρύτερο κύρος και ταυτόχρονα θα λειτουργήσει ως δέλεαρ για να δημιουργηθούν και άλλες λέσχες ανάγνωσης….»

Ας κάνουμε ορισμένες παρατηρήσεις επ’ αυτών.
1) Αξίζει να επισημάνουμε την πρεμούρα να βαφτίσουμε θεσμούς, δύο κατ’ αρχήν θετικές πρωτοβουλίες, οι οποίες όμως έχουν ζωή μόνο δυόμισι ετών με αποτέλεσμα να επιτυγχάνουμε αντίθετα αποτελέσματα από τις επιδιώξεις μας, αφού η αμετροέπεια αυτή ηχεί μάλλον ως ανέκδοτο. Το λεξικό Μπαμπινιώτη ερμηνεύει τη λέξη «θεσμός» ως πρότυπο ή κανόνα ατομικής ή συλλογικής συμπεριφοράς και δράσης που έχει καθιερωθεί με τη συνεχή και ομοιόμορφη επανάληψη.
Βέβαια μόνο για ομοιόμορφη επανάληψη δεν μπορούμε να μιλάμε με τον τρόπο που κάθε φορά επιλέγεται το κατ’ ευφημισμό Βραβείο Αναγνωστών ενώ η χρονική του διάρκεια απέχει κάποια χρονάκια για να τολμήσουμε να το προσφωνήσουμε έτσι. Μακάρι βέβαια κάποια στιγμή να γίνουν και οι δύο πρωτοβουλίες "θεσμοί αξιοσέβαστοι." Αυτό όμως θα το κρίνει ο χρόνος και η καταξίωσή τους που είναι ανεξάρτητοι παράγοντες από τις προσδοκίες μας.


2) Το βραβείο Αναγνωστών το χρησιμοποιούμε απροσχημάτιστα ως όχημα για να προπαγανδίσουμε τις Λέσχες Ανάγνωσης. Άρα συνειδητά το απαξιώνουμε ακόμα περισσότερο αφού το βάζουμε να υπηρετήσει άλλο σκοπό απ’ αυτόν για τον οποίο δημιουργήθηκε. Κι ακόμα αναφέρω ότι σύμφωνα με τα στοιχεία που το ΕΚΕΒΙ καταχωρεί στην ίδια εφημερίδα λειτουργούν 150 οργανωμένες ομάδες αναγνωστών σε όλη την Ελλάδα. Αν υποθέσουμε ότι κάθε ομάδα απαρτίζεται το πολύ από 8-10 μέλη καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το πολύ 1500 άτομα θα επιλέξουν το βραβείο αναγνωστών. 1500 άτομα θα αποφασίσουν δηλαδή υποκαθιστώντας κάποιες δεκάδες χιλιάδες αναγνωστών. Με την υποσημείωση ότι πολλές εξ αυτών των λεσχών έχουν περιορισμένα ενδιαφέροντα μιας και ασχολούνται αποκλειστικά με ένα συγκεκριμένο αντικείμενο όπως λ.χ. Μαθηματική λογοτεχνία αναρωτιέμαι με ποια κριτήρια θα αποφασίσουν.
Δεν έχω καμιά αντίρρηση να δίνουν και οι λέσχες το βραβείο τους. Αν μπορεί να έχει την όποια σημασία ένα ακόμα βραβείο ανάμεσα σε δεκάδες άλλα. Το βραβείο αυτό όμως να μην έχει ψευδεπίγραφο τίτλο. Κι αν θέλουμε να είμαστε σοβαροί να εξαγγελθεί αφού προηγηθεί μια πειστική διαδικασία διερεύνησης των δυνατοτήτων των λεσχών. Δηλαδή μέσα από έρευνα που θα παραγγελθεί όχι για να επιβεβαιώσει τις ειλημμένες αποφάσεις αλλά για να καταδείξει αν τα μέλη που απαρτίζουν τις λέσχες έχουν την επάρκεια να ψηφίσουν και να αναδείξουν ένα βιβλίο σύμφωνα με την αξία του περιεχομένου και όχι από την ελκυστικότητα του εξωφύλλου ή το όνομα του συγγραφέα.Γνωρίζω για λέσχες που πληρούν με το παραπάνω αυτές τις προϋποθέσεις. Φοβάμαι όμως ότι οι περισσότερες θέλουν ακόμα πολύ δουλειά. Ας μην βιαζόμαστε λοιπόν να εκφυλίσουμε εντελώς το ήδη προβληματικό Βραβείο Αναγνωστών χρεώνοντάς το με άλλη μια λαθεμένη διαδικασία.
Για την Ιστορία να σημειώσουμε ότι το Βραβείο Αναγνωστών επιδόθηκε το 2005 στην Ευγενία Φακίνου για το βιβλίο «Η μέθοδος της Ορλεάνης»
το 2006 στη Ρέα Γαλανάκη για το βιβλίο "Αμίλητα βαθιά νερά"
το 2007 στον Ανδρέα Μήτσου για το βιβλίο «Ο κύριος Επισκοπάκης».

Και ακριβώς επειδή η παρακάτω τοποθέτηση ανήκει σε βραβευμένο, προσέξτε τι είπε ο Ανδρέας Μήτσου στη συζήτηση.


Αντιγράφουμε το κείμενο του Ανδρέα Μήτσου.
Η σημαντικότερη ίσως μετατόπιση στη θεώρηση της σύγχρονης λογοτεχνίας, είναι το πέρασμα από το συγγραφέα στον αναγνώστη, ο αναγνώστης θεωρείται πλέον ότι δίνει υπόσταση στο κείμενο, συμπληρώνοντας τα κενά και τις σιωπές του. Το δε κείμενο εμπεριέχει την άποψή του σε συνάρτηση με την προσληπτική του βεβαίως προοπτική. Η ανάδειξη του αναγνώστη απομυθοποιεί το "συγγραφέα-Θεό" ανατρέποντας ταυτόχρονα αντιλήψεις για "μύστες και μυημένους" ως παρωχημένες. Η συμμετοχή τους επομένως στην ανάδειξη ενός βιβλίου, θεωρείται νόμιμη, όσο και απαραίτητη. Βέβαια η συμμετοχή αυτή και άμεση εμπλοκή στην αναγνωστική διαδικασία - πράξη οιωνεί μοναχική και προσωπική - διαμορφώνει πιθανώς ένα είδος "συμμετοχικής δημοκρατίας" στο χώρο του βιβλίου αφού με την ενεργοποίηση του αναγνώστη, αυτός που θεωρούνταν ο παθητικός δέκτης, φτάνει σε θέση να υποδεικνύει την προτίμησή του και το γούστο του, επιζητώντας να το καταστήσει κοινό. Τούτο βεβαίως εγκρύπτει και μια επικινδυνότητα, επειδή συναρτάται από παραμέτρους κοινωνικές και πολιτικές που ποδηγετούν πιθανώς τον άβουλο αναγνώστη και επιβάλλουν την αισθητική του. Ως διαμεσολαβητής ο αναγνώστης που επιλέγει, σε συνεργασία με διάφορους φορείς, χάνει ίσως την ιδιότητα αυτή και αναδεικνύεται σε μια ιδιόμορφη νέα εξουσία, νέα αυθεντία στη θέση της αυθεντίας του συγγραφέα. Διότι αυτή καθεαυτή η έννοια του αναγνώστη δεν υπάρχει a priori, παρά αναδεικνύεται όταν κάποιος δυνηθεί να διεξέλθει ένα βιβλίο,να το κατανοήσει και να το οικειοποιηθεί με τους δικούς του όρους. Τότε καθίσταται ο αναγνώστης του, ειδάλλως η a priori αναγνώριση μιας τέτοιας ιδιότητας είναι επικίνδυνη και έξω από τις δημιουργικές διαδικασίες ανάγνωσης.
Ποιος είναι λοιπόν ο αναγνώστης, τι ρόλο καλούνται να παίξουν οι λέσχες αναγνωστών, οι κριτικοί λογοτεχνίας, πώς διαμορφώνεται η διαδικασία του βραβείου αναγνωστών και ποιες οι επιπτώσεις του στην ανάδειξη ενός βιβλίου, είναι ερωτήματα που επιδέχονται πολλαπλές ερμηνείες.
Αυτά από το συγγραφέα Ανδρέα Μήτσου.
Αν υπάρχει διάθεση για διάλογο επί του ζητήματος και φυσικά για επιχειρηματολογία υπέρ ή κατά της άποψης του ΕΚΕΒΙ, για απονομή των βραβείων αναγνωστών από τις Λέσχες Ανάγνωσης, το μπλογκ είναι ανοιχτό.
Τα όσα επισημαίνω δεν συνιστούν άρνηση του ρόλου που μπορεί να διαδραματίσει το ΕΚΕΒΙ στην ενδυνάμωση του ρόλου του βιβλίου, αλλά πίστη ότι χρειάζονται τίμιες προσεγγίσεις και υποδείξεις αντί των άκριτων χειροκροτημάτων.

Λαμπρόπουλος Νίκος, βιβλιοπώλης

6 σχόλια:

Βενετία είπε...

Συμφωνώ καταρχάς με την πρόταση του ΕΚΕΒΙ για σύνδεση του βραβείου αναγνωστών με τις λέσχες ανάγνωσης. Είναι μια κίνηση να αναβαθμιστούν οι λέσχες και ταυτόχρονα να βρεθεί ένας πιο αξιόπιστος τρόπος απονομής αυτού του βραβαίου, διότι τον προηγούμενο τον θεωρούσα έωλο. Ωστόσο συμφωνώ μαζί σας ότι θα έπρεπε να προηγηθεί μια έρευνα για τις λέσχες ανάγνωσης. Ποιες είναι, πού βρίσκονται, από πόσα και τι είδους μέλη αποτελούνται (όχι ονόματα φυσικά), τι είδους βιβλία διαβάζουν κλπ. Μια τέτοια έρευνα θα ήταν πολλαπλώς σημαντική για τη μελέτη της ανάγνωσης στην Ελλάδα. Αν λοιπόν από την έρευνα αυτή έβγαιναν κάποια στοιχεία που να δείχνουν ότι η δουλειά των λεσχών είναι αξιόπιστη, τότε θα μπορούσε να επινοηθεί μια διαδικασία και για την απονομή του βραβείου.
Βενετία Αποστολίδου
Αναπληρώτρεια καθηγήτρια Νεοελληνικής λογοτεχνίας ΑΠΘ

Ανώνυμος είπε...

Το πρώτο που έχω να πω είναι ότι χαίρομαι ιδιαίτερα που στις μέρες μας υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι αγωνιούν για την υπόθεση Βιβλίο - και οτιδήποτε εμπεριέχει αγωνία, για μένα είναι ιερό άρα αξιοσέβαστο. Τώρα, σχετικά με τις Λέσχες Ανάγνωσης και την επικείμενη σύνδεσή τους με το Βραβείο Αναγνωστών. Παρακολούθησα και τις δύο συναντήσεις που έλαβαν χώρα στη Θεσσαλονίκη, με θέμα τον (αυτο)προσδιορισμό του ρόλου των λεσχών και την αναβάθμισή τους. Θα ήθελα να πω ότι η συζήτηση και οι προβληματισμοί, καθώς και η κατάθεση αποριών και ενδοιασμών, ήταν υψηλού επιπέδου. Δηλαδή όλοι οι συμμετέχοντες, είτε από τη μεριά του ΕΚΕΒΙ είτε από τις λέσχες, έδειξαν πως τοποθετούν την ανάγνωση σε πρώτη προτεραιότητα' και αυτό νομίζω ότι δεν είναι ούτε μικρό ούτε αμελητέο. Λίγο πολύ όλοι μας ξέρουμε ότι το βιβλίο διέρχεται μια γενικότερη κρίση' πολλοί οι λόγοι και η θεραπεία δύσκολη. Από τη στιγμή όμως που η ίδρυση μιας τόσο σημαντικής ομάδας (εντάξει, δεν θα διολισθήσω να χρησιμοποιήσω τον όρο «θεσμός»), όπως είναι οι λέσχες ανάγνωσης, αποτελεί όντως μια ζωογόνο πραγματικότητα για το βιβλίο, είμαι της άποψης ότι πρέπει να γίνει καθετί το δυνατό για να ενδυναμωθούν.
Δεν διαφωνώ με τις προτάσεις να διεξαχθεί έρευνα, να καταγραφούν αποτελέσματα, συμπεριφορές κ.ά. Εκείνο ωστόσο που προέχει είναι να δείξουμε έμπρακτα σε όσους στελεχώνουν τις λέσχες πως ναι, η πρωτοβουλία τους είναι αξιέπαινη και μπορεί να λειτουργήσει ως πιλότος για την ίδρυση και άλλων λεσχών. Κακά τα ψέματα! Τα μέλη των λεσχών ανάγνωσης σε καμία περίπτωση δεν είναι το ευκαιριακό αναγνωστικό κοινό των μπεστ σέλερ των 100.000 αντιτύπων. Οι περίπου 1.500 φίλοι που συγκροτούν τις λέσχες θα έλεγα ότι είναι ποσοτικά και ποιοτικά ο μέσος όρος των αναγνωστών που αγαπούν, αγοράζουν, συζητούν και σχολιάζουν το καλό βιβλίο. Υπάρχει αυτή τη στιγμή άλλος καταλληλότερος φορέας για να εκφράσει την άποψή του σχετικά με το ποιοτικά αναγνωρίσιμο, άρα και βραβεύσιμο, βιβλίο; Επιμένω πως όχι. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως τις επόμενες χρονιές η λειτουργική σύνδεση λεσχών-βραβείο δεν μπορεί να βελτιωθεί ακόμη περισσότερο: να ενταχθούν και τα βιβλιοπωλεία, να στηθούν κάλπες σε βιβλιοθήκες , να.. να... Για πρώτη όμως χρονιά, δηλαδή φέτος, είμαι της γνώμης ότι οι λέσχες θα δώσουν μεγαλύτερο κύρος σ' ένα βραβείο που μέχρι στιγμής έχει περάσει του λιναριού τα πάθη.
Κώστας Ακρίβος
συγγραφέας

Ανώνυμος είπε...

Ας οραματιστούμε όλοι μαζί ένα κόσμο με λιγότερα βραβεία και διακρίσεις αλλά περισσότερη ουσία και κόπο στην δημιουργική διαδικασία της γραφής.
Στεφανάκης Δημήτρης
συγγραφέας

Βιβλιοπωλείο ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΦΡΑΣΗ - ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΣ είπε...

Ο Κώστας Ακρίβος εξαίρετος συγγραφέας και εγκάρδιος φίλος - τελευταίο του βιβλίο το ΠΑΝΔΑΙΜΟΝΙΟ - είναι πρωτοπόρος στην οργάνωση Λεσχών Ανάγνωσης. Έχει ιδρύσει ως τώρα 12 και σίγουρα η άποψή του έχει ιδιαίτερη βαρύτητα.
Ο Δημήτρης Στεφανάκης - τελευταίο του βιβλίο ΜΕΡΕΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ - πολύ συνοπτικά δίνει το δικό του στίγμα στο γενικότερο θεσμό των βραβείων.
Τους ευχαριστούμε, όπως και την καθηγήτρια του ΑΠΘ Βενετία Αποστολίδου για την κατάθεση των απόψεών της.

Ανώνυμος είπε...

Δε θα εκφράσω άποψη επί της συγκεκριμένης πρότασης του ΕΚΕΒΙ γιατί διαφωνώ a priori με το θεσμό των βραβείων έτσι όπως λειτουργεί τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας.
Είμαστε ένας λαός που δρα πληθωριστικά σε όλους τους τομείς των δραστηριοτήτων του. Ανοίγει μια καφετέρια σ' ένα γραφικό λιμανάκι νησιού και δουλεύει καλά; Το επόμενο καλοκαίρι έχουν ανοίξει δέκα καφετέριες δίπλα της που, πέρα από την αισθητική υποβάθμιση του χώρου, καταφέρνουν, κατακερματίζοντας τη δεδομένη πελατεία, να μη δουλεύει στο τέλος καμιά τους.
Σήμερα τα βραβεία είναι της μόδας γενικώς τα περιοδικά ποικίλης ύλης και η τηλεόραση βραβεύουν τον άντρα, τη γυναίκα, το τραγούδι της χρονιάς. Δεν θα έλλειπε το βιβλίο από το πανηγύρι! Όλο και πιο συχνά λοιπόν σαν τα μανιτάρια ξεπηδούν φορείς-θεσμοθέτες ενός καινούργιου βραβείου λογοτεχνίας πιστεύοντας ο καθείς πως υπερέχει σε σοβαρότητα του προηγούμενου και άρα θα εξελιχτεί ταχύτερα σε θεσμό.
Είναι γνωστό τοις πάσι, τουλάχιστον θεωρητικά, πως ο ουσιαστικός ρόλος του βιβλίου είναι η κατάκτηση της δίπολης πνευματικής σχέσης ανάμεσα σε συγγραφέα και αναγνώστη, πράγμα που προϋποθέτει συγκέντρωση, νηφάλια αναζήτηση και εσωτερική ηρεμία και του ενός πόλου και του άλλου. Φοβούμαι όμως πως αυτή η φιέστα των διαρκών βραβεύσεων συντελεί, με έναν τρόπο, στον αποπροσανατολισμό συγγραφέων και αναγνωστών. Έτσι το βιβλίο διολισθαίνει από τον πραγματικό του ρόλο σε άλλο ένα προϊόν lifestyle.

Μαρία Σκιαδαρέση
συγγραφέας

Γιώργος Χ. Θεοχάρης είπε...

Συμφωνώ με τις απόψεις του Δ. Στεφανάκη και της Μ. Σκιαδαρέση. Πιστεύω ότι κάθε είδους βραβείο ενέχει το στοιχείο της μονομέρειας ή και της κρυφής ή φανερής ποδηγέτησης. Τα βραβεία αναγνωστών προκύπτουν εν πολλοίς και από την επίδραση του συστήματος προβολής και προώθησης των ευπώλητων. Ο αναγνώστης που ψηφίζει αγοράζει και διαβάζει συνήθως ό,τι διαφημίζεται ποικιλοτρόπως. Κάθε χρόνο πιστεύω πως κυκλοφορεί σε κάθε λογοτεχνικό είδος ένα τουλάχιστον βιβλίο αξιώτερο από αυτά που βραβεύονται. Πηγαίνει συνήθως άπατο -και από πωλήσεις- γιατί δεν αξιώνεται μιας έστω αρνητικής κριτικής από τον Κούρτοβικ, δεν θα το κάνει ολοσέλιδο η Χαρτουλάρη, ο συγγραφέας του δεν θα κληθεί να απαντήσει στο ερωτηματολόγιο του Προυστ, το εξώφυλλό του δεν θα φωτογραφηθεί και δεν θα μπει στο ένθετο του Ελευθερουδάκη για να διανεμηθεί με τα Κυριακάτικα φύλλα. Κι αν η Θεοδοσοπούλου του χαρίσει ολόκληρο τετράστηλο στην Εποχή σιγά τα λάχανα! Αστειεύομαι! Βραβείο για πολλά βιβλία αποτελούν τα σημειώματα στα έντυπα χαμηλής κυκλοφορίας. Τώρα που το σκέφτομαι θα είχε ενδιαφέρον μία συγκριτική προσέγγιση των δημοσιευμάτων της Μάρης Θεοδοσοπούλου στην Εποχή και στο Βήμα την ίδια χρονική περίοδο. Μία διερεύνηση γιατί ένα κείμενο δεν "πέρασε" ή δεν "δόθηκε" στο Βήμα και μπήκε στην Εποχή και αντίστροφα. Για να μη μακρυγορώ θα αναφερθώ σε ένα μόνο βιβλίο που κυκλοφόρησε το 2007 και κατά την ταπεινή μου γνώμη άξιζε βραβείο αλλά δεν το πήρε είδηση κανένας πέρα από εκείνους στους οποίους το ταχυδρόμησε ο συγγραφέας του (παρ' όλο που και ο ίδιος είναι γνωστός στο συνάφι τουλάχιστον και σε καλό εκδοτικό τυπώθηκε [Γαβριηλίδης]). Πρόκειται για τη συλλογή διηγημάτων "Χώμα, χώματα" του και ποιητή και κριτικού λογοτεχνίας Ηλία Κεφάλα. Ε λοιπόν! σ' αυτό το εξαιρετικό βιβλίο απονέμω το βραβείο διηγήματος 2007 του αναγνώστη Γιώργου Θεοχάρη. Σας προτρέπω να το αναζητήσετε για να συνταχθείτε μαζί μου. Ας βραβεύουμε κάθε στιγμή το βιβλίο που μας χαρίζει αναγνωστική απόλαυση. Ας το συστήνουμε στους φίλους μας. Αν μπορούμε να έχουμε επαφή με τον συγγραφέα ας του το λέμε να ευχαριστιέται. Ως εκεί. όλα τα άλλα εξυπηρετούν την αγορά και παίζονται με τους κανόνες που κάθε φορά στήνει.

Γιώργος Χ. Θεοχάρης
Ποιητής, Διευθυντής του περιοδικού Εμβόλιμον (Άσπρα Σπίτια Βοιωτίας)