Παρασκευή 29 Μαΐου 2015

Θόδωρος Γραμματάς «ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ : Μια κριτική της Αλεξίας Παπακώστα





Θόδωρος Γραμματάς  «ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Καλλιτεχνική  έκφραση και παιδαγωγία» (εκδ.Διάδραση 2014)

Της Αλεξίας Παπακώστα


Mε δεδομένη την εξακτίνωση της έννοιας «Θέατρο στην Εκπαίδευση», όπως αυτή υποστηρίζεται και διαμορφώνεται  τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας αλλά και τις συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες διερεύνησης και προσδιορισμού των παραμέτρων της όπως αυτές αναπτύσσονται στο σχολικό περιβάλλον,  το πρόσφατο βιβλίο του καθηγητή κ.Θόδωρου  Γραμματά  αποτελεί σημαντική προσφορά στην επιστημονική και εκπαιδευτική κοινότητα. Αποτέλεσμα προσωπικής, πολύχρονης, επιστημονικής, ερευνητικής, διδακτικής και καλλιτεχνικής εμπειρίας αλλά και γόνιμων αλληλεπιδράσεων, ανταλλαγών και συνεργασιών  απαντά στην αναγκαιότητα σφαιρικής και  ταυτόχρονα εξειδικευμένης προσέγγισης του αντικειμένου. Η συγκεκριμένη μελέτη διαθέτοντας έναν πλούτο  θεωρητικών κειμένων στο πρώτο μέρος,  καθώς και μια ποικιλία προτάσεων εφαρμογής στο δεύτερο μέρος, αφουγκράζεται με απόλυτο σεβασμό τις απαιτήσεις του σύγχρονου ελληνικού σχολείου και κατ΄ επέκταση του πολυδιάστατου ρόλου του μαχόμενου εκπαιδευτικού λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τα νέα κοινωνικοπολιτισμικά δεδομένα. Δεν φωτίζει απλά το πολυδιάστατο φαινόμενο του θεάτρου  στο σχολείο ως Θεωρία και Πράξη , ως Επιστήμη και Τέχνη ,ως Καλλιτεχνική Έκφραση και Παιδαγωγία αλλά επιχειρεί να δώσει το σύγχρονο στίγμα του μέσα από διαφορετικές οπτικές και προσεγγίσεις. Εκτός από την ανά βαθμίδα εκπαίδευσης αναλυτική προσέγγιση της θεατρικής αγωγής(στοχοθεσία, τεχνικές, εποπτικό υλικό, προφίλ εκπαιδευτικού, αξιολόγηση) και την ανάδειξη της αλληλοσυσχέτισής  της με σύγχρονες μεθόδους μάθησης και διδασκαλίας, επιχειρείται η σύνδεσή της με τις έννοιες του ανθρωποκεντρισμού και της  πολυπολιτισμικότητας. Φωτίζεται η γενικότερη συμβολή του θεάτρου  στην υλοποίηση της «Νέας Αναγέννησης» όπως αυτή οφείλει να αναδυθεί μέσα από την Εκπαίδευση.  Τεκμηριώνεται το πώς  μέσα στα αδιέξοδα και τις προκλήσεις μιας τρομακτικά υλιστικής και ατομικιστικής κοινωνίας , το θέατρο ως «πάμμουσος παιδαγωγία» θα μπορέσει να χτίσει  γέφυρες,  να επαναπροσδιορίσει αξίες και πρότυπα, να ανοίξει δρόμους και να εφεύρει τρόπους προώθησης και εμπέδωσης ενός πολιτισμού του διαλόγου, στους αντίποδες ενός πολιτισμού της βίας. Εντοπίζονται τα χαρακτηριστικά εκείνα που το καθιστούν ισχυρό αντίβαρο απέναντι στον ακραίο θετικισμό, που  του παρέχουν  τη δυναμική να αποτρέψει τη μετατροπή του Σχολείου σε θερμοκήπιο καταναλωτικών συνειδήσεων και χώρο ταχύρρυθμης κατάρτισης, που του προσφέρουν τη δυνατότητα  να μετασχηματίσει τη σχολική τάξη  σε φυτώριο ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων, αυτόνομων και συνειδητοποιημένων ενεργών πολιτών.  Στη συνέχεια του βιβλίου σημειώνεται η ανάγκη μετάβασης από τις τυποποιημένες και «βαλσαμωμένες» σχολικές γιορτές του παρελθόντος, στις σύγχρονες πολιτιστικές εκδηλώσεις του σχολείου,  όπου αναδεικνύονται η διαθεματικότητα, η διαπολιτισμικότητα, η διακειμενικότητα, η ομαδοσυνεργατική-βιωματική μάθηση και η μαθητοκεντρική διδασκαλία. Μέσα στα πλαίσια του συγκεκριμένου εκσυγχρονισμού και ανανέωσης ο Θ.Γραμματάς   προτρέπει τους εκπαιδευτικούς να μετατρέψουν την παραδοσιακή «Σχολική Γιορτή» του παρελθόντος σε ένα σύνθετο Θέαμα Πολιτισμού, σε μια εκδήλωση χαράς, καλλιτεχνικής έκφρασης και δημιουργίας κατά την οποία το Σχολείο δημιουργεί εξαιρετικές ευκαιρίες επικοινωνίας με την τοπική κοινωνία και τους φορείς της. Εύστοχα επισημαίνει ότι οι συγκεκριμένες πολιτιστικές εκδηλώσεις μακριά από εθνοκεντρισμούς αλλά και χωρίς να ευνοούν την «ιστορική λήθη», οφείλουν να αναπτύσσουν την πολιτισμική ανεκτικότητα,  να αποδέχονται την «ετερότητα» και να προστατεύουν  ταυτόχρονα την «ταυτότητα». Στη συνέχεια ο συγγραφέας, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη το συγκερασμό του παιδαγωγικού με το καλλιτεχνικό, του γνωσιοθεωρητικού με το αισθητικό αλλά και την ενεργοποίηση και ευαισθητοποίηση των μαθητών σε ρόλο δημιουργού και αποδέκτη του καλλιτεχνικού προϊόντος αναλύει διεξοδικά τα βήματα προετοιμασίας της Σχολικής Θεατρικής Παράστασης. Προσεγγίζει τους στόχους, τις απαιτήσεις και τις προϋποθέσεις μιας τέτοιας διαδικασίας ενώ ταυτόχρονα διαπραγματεύεται θέματα πρακτικής φύσης που αντιμετωπίζει ο εκπαιδευτικός σ’ αυτό το πρώτο στάδιο σχεδιασμού παρόμοιας δράσης (κατανομή και προγραμματισμός εργασίας, υλικοτεχνικός εξοπλισμός, θεατρικός χώρος κ.λ.π.).Ακολούθως,  αναλύονται  τα χαρακτηριστικά του δραματικού κειμένου και τα είδη των έργων ανάμεσα στα οποία καλείται να επιλέξουν εκπαιδευτικοί και μαθητές και προσεγγίζονται με κριτική διάθεση τα λάθη της επιλογής που προωθεί η σύγχρονη εξωσχολική καθημερινότητα (μίμηση τηλεοπτικών εκπομπών και ξένων προτύπων, αναζήτηση εντυπωσιασμού με πολύχρωμες φιέστες και ιλουστρασιόν θεάματα κ.ά).Ενδιαφέρον παρουσιάζει η αναφορά σε σύγχρονες μορφές έργων (π.χ. διακειμενική σύνθεση) αλλά και σε αυτά που προέρχονται από δραστηριότητες των ίδιων των μαθητών (π.χ. δραματοποίηση).Κρίνεται  δε απαραίτητη η ανάλυση των καλλιτεχνικών τομέων από τους οποίους απαρτίζεται το σύνθετο αισθητικό θέαμα όπως είναι η σκηνοθεσία, η υποκριτική, η σκηνογραφία κ.ά., ο συγκερασμός των οποίων προκαλεί το τελικά πετυχημένο ή όχι αισθητικό αποτέλεσμα. Το πρώτο μέρος ολοκληρώνεται με την ανάπτυξη του κοινωνιολογικού πεδίου του θεατρικού γεγονότος(ο δεδομένος χώρος και χρόνος μέσα στους οποίους θ’ αναπτυχθεί το θεατρικό γεγονός, η οργάνωση του χώρου υποδοχής, η εκτύπωση προγράμματος, η πλαισίωση του θεάματος με παράλληλες καλλιτεχνικές δραστηριότητες, η σύσταση του κοινού στο οποίο αυτό θα απευθυνθεί κ.ά.), πεδίο εξίσου σημαντικό με το καλλιτεχνικό.
Στη συνέχεια  ο συγγραφέας παραδίδει τη σκυτάλη σε αξιόλογους παλαιότερους αλλά και νεώτερους ερευνητές ( μέλη ΑΕΙ με ειδίκευση στο αντικείμενο, μεταπτυχιακούς φοιτητές και υποψήφιους διδάκτορες) οι οποίοι με ιδιαίτερη επιμέλεια και σχολαστικότητα προσεγγίζουν μια ποικιλία θεμάτων . Η πρώτη μελέτη  αφορά στην ιστορία του θεάτρου στην εκπαίδευση η οποία δεν πραγματοποιεί απλά μια παρουσίαση της πορείας του στο χρόνο και στον τόπο αλλά επιχειρεί τον εντοπισμό των αλληλεπιδράσεών του με τα κοινωνικοπολιτικά δεδομένα, τις παιδαγωγικές θεωρίες και μεθόδους μάθησης κάθε εποχής και περιοχής καθώς  και τις εξελίξεις στο χώρο της τέχνης του θεάτρου. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις επιρροές των ψυχοπαιδαγωγικών, ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών και συγχρόνως των καλλιτεχνικών κινημάτων και δημιουργών στη διαμόρφωση του σύγχρονου δημιουργικού και διαδραστικού θεάτρου στην εκπαίδευση. Ακολουθεί εμπεριστατωμένη μελέτη που εμβαθύνει στο προφίλ του θεατροπαιδαγωγού (κυρίαρχα χαρακτηριστικά, επιστημονική κατάρτιση, δράσεις, στάσεις και στρατηγικές) βασισμένη σε νέο μεθοδολογικά μοντέλο με πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα για την ποιότητα της  συγκεκριμένης παιδαγωγικής δράσης και αποτελεσματικότητας. Η επόμενη εργασία ανιχνεύει την πολυσήμαντη προσφορά των Αρχαίων Ελληνικών Μύθων στο σύγχρονο Σχολείο και παραθέτει  επιχειρήματα για την αξιοποίησή τους στη σχολική καθημερινότητα. Με εύγλωττα παραδείγματα από τα Ομηρικά Έπη καθώς και άλλα γνωστά κείμενα της αρχαιοελληνικής πραγματείας υποστηρίζεται η αδιαμφισβήτητη παιδαγωγική τους αξία αλλά και η πλούσια δυναμική του Θεατρικού τους Λόγου τον οποίο οφείλει ο δάσκαλος εμψυχωτής  με τους μαθητές τους να διερευνήσουν, να αναδείξουν και τέλος να συνδέσουν με τη δικιά τους πραγματικότητα. Συμπληρωματικά, το επόμενο κείμενο εστιάζεται στη  στοιχειοθέτηση των συνιστωσών εκείνων που εγκλωβίζουν το αρχαίο δράμα στο σχολείο σε μια ιστορικοφιλολογική προσέγγιση και κατά συνέπεια και σε μια ανεπαρκή πρόσληψη και προτείνει τον επαναπροσδιορισμό του  μοντέλου διδασκαλίας της δραματικής ποίησης.  Στη συνέχεια, τεκμηριώνεται με σαφήνεια η ανάγκη υιοθέτησης θεατροκεντρικής προσέγγισης και παρουσιάζονται αναλυτικά τα στάδια και οι  διερευνητικές, αναπαραστατικές δραστηριότητες μιας τέτοιου είδους διαδικασίας. Μέσα στα πλαίσια σύγκλισης δύο φαινομενικά ετερόκλητων επιστημονικών αντικειμένων, του Θεάτρου και της Οικονομίας- με έμφαση στη Διοίκηση και την Οργάνωση- κινείται η επόμενη πρωτότυπη μελέτη. Εισάγεται ο όρος manager-ηγέτης δάσκαλος, γίνεται ο διαχωρισμός των επιμέρους ομάδων που απαρτίζουν τη σχολική θεατρική ομάδα, εντοπίζονται το εξωτερικό-εσωτερικό τους περιβάλλον, τα χαρακτηριστικά, και η δράση τους. Εξειδικευμένοι όροι όπως «Διοίκηση ολικής Ποιότητας», «Γραμμικός Προγραμματισμός» , «Προϋπολογισμοί» κ.ά.  ,αναλύονται και προσαρμόζονται στο σχολικό περιβάλλον και στα πλαίσια παραγωγής του καλλιτεχνικού προϊόντος. Προσεγγίζονται επίσης  μηχανισμοί  προώθησης  και τεχνικές αξιολόγησης του τελικού αποτελέσματος πάντα όμως με την προϋπόθεση ευέλικτου και ανοιχτού χειρισμού τους από τους συμμετέχοντες. Το επόμενο κεφάλαιο πραγματεύεται το άνοιγμα του σύγχρονου σχολείου στην τοπική κοινωνία με όχημα τις πολιτιστικές εκδηλώσεις. Αφού επισημαίνεται η «ταυτότητα» του μεικτού κοινού τέτοιου είδους  δραστηριοτήτων, αναλύονται η φιλοσοφία, οι τρόποι και οι προϋποθέσεις επίτευξής του καθώς και το μοντέλο του σχολείου που μπορεί να το υποστηρίξει. Μέσα στο ίδιο πλαίσιο, ενός σχολείου προσανατολισμένου στις τέχνες και τον πολιτισμό,  κινείται και η επόμενη μελέτη  η οποία προσπαθεί να προσδιορίσει και να περιγράψει την καλλιτεχνική ταυτότητα του εκπαιδευτικού και ειδικότερα στο ρόλο του σκηνοθέτη.  Διερευνάται το πώς και κάτω από ποιες προϋποθέσεις απαντά ο εκπαιδευτικός στην πρόκληση αυτού του ρόλου ισορροπώντας ανάμεσα στην παιδαγωγική και αισθητική στόχευση της καλλιτεχνικής δημιουργίας  και πώς επιτυγχάνεται η εμπλοκή του με  διαδικασίες που συνδέονται οργανικά με τους κώδικες και την πρακτική του θεάτρου(δραματουργική ανάγνωση, χωροταξική ένταξη, άποψη κ.ά.). Δίνεται επίσης ιδιαίτερη σημασία στον τρόπο αξιοποίησης των ενδιαφερόντων, των σχέσεων  και της δυναμικής των μαθητών του και στη δημιουργία ενός γενναιόδωρου και δημιουργικού σχολικού περιβάλλοντος. Η δημιουργική σύζευξη Θεάτρου και Εκπαίδευσης στο χώρο του σύγχρονου ελληνικού νηπιαγωγείου παρουσιάζεται διεξοδικά στην τελευταία μελέτη του βιβλίου. Ειδικότερα, εντοπίζονται οι διαφορετικοί παράμετροι (κοινωνία, νήπιο, διαμεσολαβητές της εκπαιδευτικής διαδικασίας) οι οποίοι καθορίζουν το «Θέατρο στο Νηπιαγωγείο» ως αυτόνομο διδακτικό αντικείμενο αλλά και ως μέσο διδασκαλίας που διαπερνά και ενισχύει όλες τις μαθησιακές περιοχές. Αναλύονται οι τρόποι μύησης του νηπίου στη σωματική έκφραση και στους κώδικες επικοινωνίας  με όχημα τη φαντασία, τα αισθητήρια όργανα και το παιχνίδι ενώ μέσα από τη χρήση συγκεκριμένων παραδειγμάτων τεκμηριώνεται  η συνεκτική και διαθεματική υπόσταση των θεατρικών δραστηριοτήτων. Επιπλέον εξετάζονται οι απαιτήσεις, οι προϋποθέσεις αλλά και οι τυχόν  εσφαλμένοι προσανατολισμοί κατά την προετοιμασία και υλοποίηση μιας θεατρικής παράστασης στο νηπιαγωγείο.
Την αξιόλογη προσφορά του συγκεκριμένου βιβλίου έρχεται να ολοκληρώσει το δεύτερο μέρος του, με τις «Προτάσεις Εφαρμογής», μια παρουσίαση και επεξεργασία σημαντικού αριθμού έργων που απευθύνονται σε παιδιά και νέους και είναι κατάλληλα να παρουσιαστούν σε ποικίλους είδους πολιτιστικές δραστηριότητες στο Νηπιαγωγείο στο Δημοτικό, στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο. Στις προτάσεις αυτές δεν αναλύονται μόνο τα δομικά και τα μορφολογικά χαρακτηριστικά των έργων αλλά επισημαίνονται και οι απαιτήσεις της σκηνικής μεταφοράς τους. Συγκεκριμένα προτείνονται τρόποι για την εικαστική πλαισίωση τους και για την επιλογή και τη χρήση μουσικής και οπτιακουστικών εφέ, πάντα έτσι ώστε να αναδύεται μια σκηνοθετική «άποψη» αρμονικά συνυφασμένη με τις ιδιαιτερότητες και τις απαιτήσεις τους. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο γενικότερος «Σχολιασμός» κάθε έργου ο οποίος μπορεί να περιλαμβάνει χρηστικές πληροφορίες που αφορούν στην έκδοση του, ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει το κείμενο, επισημάνσεις που αφορούν στην ανάδειξη του  κεντρικού θέματος μέσω της σκηνοθετικής ανάγνωσης, καθώς και τις σχολικές «στιγμές» (Εθνικές Επετείους, Διεθνείς Ημέρες κ.λ.π.) που ευνοούν την παρουσίασή του. Προσδιορίζονται επίσης οι βαθμίδες εκπαίδευσης στις οποίες μπορεί να αξιοποιηθεί και οι τρόποι κατάλληλης προσαρμογής του σε αυτές. Η αξία των «προτάσεων εφαρμογής» δεν περιορίζεται μόνο στη δυνατότητα χρήσης συγκεκριμένων υποδειγματικών και καινοτόμων δράσεων αλλά αναδεικνύουν γενικότερα τη φιλοσοφία επιλογής, ανάλυσης και αξιοποίησης οποιουδήποτε κειμένου δραματικού ή μη που θα μπορούσε να στηρίξει μια τέτοιου είδους σύνθετη μορφή θεατρικής έκφρασης και δημιουργίας. Μέσα από αυτή τη φιλοσοφία-προσαρμοσμένη στις ανάγκες, στη δυναμική και στην υλικοτεχνική υποδομή κάθε σχολικής μονάδας- είναι σίγουρο ότι οι εκπαιδευτικοί  όχι μόνο θα οδηγηθούν σε πρωτότυπες συνθέσεις που καταργούν τη στατικότητα και την τυπικότητα των επαναλαμβανόμενων τρόπων και μορφών της συγκεκριμένης καλλιτεχνικής δραστηριότητας, αλλά και θα εναρμονιστούν πλήρως με το όραμα ενός ευέλικτου, δημιουργικού, μαθητοκεντρικού και κυρίως χαρούμενου Σχολείου.
                                                                                                         
ΑΛΕΞΙΑ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ
ΔΙΔΑΚΤΩΡ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Π.Ε.ΒΟΙΩΤΙΑΣ

Πέμπτη 28 Μαΐου 2015

ΤΟ ΝΕΟ ΜΑΝΤΕΙΟ : ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ



 Στο βιβλιοπωλείο ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΦΡΑΣΗ της Λιβαδειάς ο ποιητής ΚΑΝΑΒΟΥΡΗΣ ΚΩΣΤΑΣ διαβάζει το ποίημα  σε εκδήλωση για τον Ρίτσο στην εαρινή ισημερία το 2009

ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ : ΠΕΤΡΕΣ - ΕΠΑΝΑΛΗΨΕΙΣ - ΚΙΓΚΛΙΔΩΜΑ

ΤΟ ΝΕΟ ΜΑΝΤΕΙΟ

Δυό χρόνια ολάκερα δεινοπαθήσαμε απ' την ξηρασία, ούτε ένα πράσινο φύλλο

ούτε πουλί ούτε ακρίδα στη Βοιωτία. "Αποταθείτε -μας ορμήνεψαν-

αποταθείτε στην Πυθία". Ψάξαμε, τη βρήκαμε κι αποταθήκαμε.

Εκείνη:

"Αποταθείτε στο μαντείο του Τροφωνίου", μας είπε.

Εμείς μήτε που ξέραμε αν υπήρχε, και πού, τέτοιο μαντείο.

Και, το χειρότερο απ' όλα, δε βρισκόταν στις μέρες μας κανένας Σάων,

από φώτιση θεία οδηγημένος,

ν' ακολουθήσει ένα κοπάδι μέλισσες, να μάθει και να συμβουλέψει

τον μυστικό κανόνα του άλυτου και του ανεξήγητου,

που θα μαλάκωνε τα πράματα.

Όλοι ζητάγαν τώρα πραχτικές οδηγίες.

Δεν περίμεναν. Βιάζονταν.

Ωστόσο, μας χρειαζότανε, το δίχως άλλο, ένα νέο μαντείο του Τροφωνίου,

κι έτσι, μ' έρανους, με τρεχάματα και λόγους, το σκαρώσαμε στα πρόχειρα.

Τρίτη 26 Μαΐου 2015

Tα δημοψηφίσματα όταν δεν χρησιμοποιούνται ως “θεσμικός μαϊντανός” είναι ο καλύτερος τρόπος όχι μόνο για να μην πεθάνει, αλλά και για να ενισχυθεί η δημοκρατία, τόνισε στην παρουσίαση του βιβλίου του ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΟΣ ο συγγραφέας Νίκος Κυριαζής

Τη Δευτέρα 25 Μαΐου ο πανεπιστημιακός καθηγητής και συγγραφέας ΝΙΚΟΣ ΚΥΡΙΑΖΗΣ παρουσίασε το νέο του βιβλίο

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΟΣ
Ιστορίες από την Αρχαία Ελλάδα (
εκδόσεις ΕΥΡΑΣΙΑ)

και συζήτησε μαζί μας το θέμα:
"Απειλές και ευκαιρίες για τη Δημοκρατία
Το ερώτημα της Άμεσης Δημοκρατίας"

                                       
σε μια από τις πιο ουσιαστικές συζητήσεις της χρονιάς.

Η πολύ ενδιαφέρουσα εισήγηση του κ. Κυριαζή έδωσε το έναυσμα να αναπτυχθεί γόνιμος προβληματισμός που συνοδεύτηκε από πολλές ερωτήσεις αλλά και τοποθετήσεις των φίλων του βιβλιοπωλείου που ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση.


Σας παρουσιάζουμε μια ευρεία περίληψη από την τοποθέτησή του στο ζήτημα του θεσμού του δημοψηφίσματος που θίχτηκε μεταξύ πολλών άλλων στην ομιλία του.

Η πρόταση δημοψηφίσματος για σοβαρά θέματα συζητείται αρκετά συχνά μετά το 2010.
Τα δημοψηφίσματα είναι η πιο δημοκρατική διαδικασία. Προβλέπονται από “πάνω προς τα κάτω”, με απόφαση δηλαδή της κυβέρνησης και της Βουλής, όπως και τα συντάγματα όλων των δημοκρατικών χωρών.
Στην Ελλάδα έχει γίνει όμως μόνο ένα, για το πολιτειακό το 1975 ενώ σε πολλές χώρες έχουν γίνει πολύ περισσότερα, όπως πχ., 30 στην Ιταλία την περίοδο 2000-2010. Είναι και αυτός ένας λόγος που η Ελλάδα κατατάσσεται από όλους τους διεθνής οργανισμούς και ινστιτούτα ως η λιγότερο δημοκρατική χώρα της ΕΕ.
Εκτός όμως από τα δημοψηφίσματα από “πάνω προς τα κάτω” οι πιο δημοκρατικές χώρες εφαρμόζουν δημοψηφίσματα από “κάτω προς τα πάνω”, μέσω πρωτοβουλιών πολιτών, ως διαδικασία άμεσης δημοκρατίας, στα πρότυπα των αρχαίων ελληνικών.
Η διαδικασία που ακολουθείται είναι η ακόλουθη: Μια ομάδα πολιτών ξεκινά την διαδικασία για ένα θέμα που θεωρεί πως πρέπει να ληφθεί απόφαση.  Μπορεί να είναι για παράδειγμα, θέματα περιβαλλοντικά, οικονομικά-φορολογικά όπως η περίφημη “Πρωτοβουλία 13” στην Καλιφόρνια που έθεσε φραγμό στην αύξηση της φορολόγησης της περιουσίας, χρήσης γης πχ., να γίνει ένας δρόμος πεζόδρομος κλπ). Συλλέγει υπογραφές πολιτών  που τάσσονται υπερ.
Αν συγκεντρωθεί συγκεκριμένος αριθμός, που κυμαίνεται ανά κράτος, πολιτεία (στις ΗΠΑ, Ελβετία κλπ, συνήθως μεταξύ 10% και 40% όσων ψηφίζουν στις προηγούμενες εκλογές) τότε αφού γίνει ο σχετικός έλεγχος του αριθμού και γνησιότητας των υπογραφών (τώρα πια ηλεκτρονικά), η πρωτοβουλία πρότασης δημοψηφίσματος εισάγεται σε υποχρεωτική ψηφοφορία (δημοψήφισμα) με δεσμευτικό αποτέλεσμα, αν δηλαδή συγκεντρώσει πλειοψηφία γίνεται νόμος.
Όλο και περισσότερες χώρες, από τις ΗΠΑ και την Ουρουγουάη μέχρι Ελβετία, Γερμανία, Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία προβλέπουν πρωτοβουλίες πολιτών. Η Ελλάδα όχι Θεωρούμε την δυνατότητα δημοψηφισμάτων την πιο δημοκρατική διαδικασία, αυτό που χαρακτηρίζει τον βαθμό δημοκρατικότητας μιας χώρας, και ότι δεν εφαρμόζονται στην Ελλάδα, είναι ο λόγος που η Ελλάδα κατατάσσεται ωε η λιγότερο δημοκρατική χώρα της ΟΝΕ.

Επειδή όμως είναι εξαιρετικά σημαντικά ως θεσμός, το δημοψήφισμα χρησιμοποιείται από κόμματα και κυβερνήσεις  με την υπόσχεση προκήρυξης κάθε φορά που μια κυβέρνηση βρίσκεται σε αμηχανία ή αδιέξοδο λύσης προβλημάτων. Η υπόσχεση που τελικά δεν πραγματοποιείται, απαξιώνει την σημασία του ίδιου του θεσμού.

Τα δημοψηφίσματα μέσω πρωτοβουλιών αποτελούν πολιτική εκπαίδευση “των πολιτών” μαθαίνοντάς πως το όφελος και το κόστος των αποφάσεων εξαρτάται από τους ίδιους και όχι από αποφάσεις “τρίτων” (κυβερνήσεων, ΕΕ κλπ). Στην οικονομική ορολογία “εσωτερικεύει” το αποτέλεσμα. Οι αποφάσεις δε λαμβάνονται πάντα ανάλογα με το πώς  τίθεται το δημοψήφισμα. Το 482 π.Χ., στο σημαντικότερο δημοψήφισμα όλης της ιστορίας, ο Θεμιστοκλής έθεσε το εξής ερώτημα στους Αθηναίους: Θέλετε να χρησιμοποιήσουμε τα έσοδα από το ασήμι του Λαυρίου για την χρηματοδότηση ναυπήγησης στόλου (100 συν 100 τριήρεις σε δυο έτη) ή για ατομική κατανάλωση (10 δραχμές το έτος για κάθε πολίτη, περίπου μέσος μηνιαίος μισθός). Οι Αθηναίοι επέλεξαν το στόλο, το δημόσιο αγαθό άμυνα, που χωρίς αυτόν δεν θα ήταν δυνατή η νίκη της Σαλαμίνας, και η εξέλιξη τη ιστορίας θα ήταν διαφορετική.
Κάναμε προσομοιώσεις δημοψηφισμάτων στους φοιτητές μα του Οικονομικού Τμήματος, με τα ακόλουθα ερωτήματα, αφού είχε προηγηθεί διεξοδικά συζήτηση και επιχειρηματολογία. Πρέπει να προχωρήσουμε σε κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων του γερμανικού κράτους ακόμα και αν αυτό οδηγήσει σε ρήξη των ελληνογερμανικών σχέσεων; Ναι 26, Όχι, 15, λευκά 3.
Είσαστε υπέρ πρόσθετων δημοσιονομικών μέτρων ή κατά και αν κατά, σημαίνει έξοδο από την ΟΝΕ; Υπέρ 13, κατά 34, λευκά 4. Είσαστε υπέρ του να γίνει η Ελλάδα ομοσπονδιακό κράτος με τοπικά κοινοβούλια και κυβερνήσεις στις περιφέρειες και μερική τουλάχιστον δημοσιονομική αυτονομία (δηλαδή δυνατότητα επιλογής φορολογικών συντελεστών). Υπέρ 40, κατά 6, λευκά 9.
Θεωρούμε πως με την διαδικασία των δημοψηφισμάτων μπορούμε να αποκαλύψουμε τις πραγματικές προτιμήσεις των πολιτών σε ζωτικά θέματα,. Όπως πχ., πόσο μεγάλο ή μικρό δημόσιο τομέα επιθυμούμε σε σχέση και με την αντίστοιχη φορολογική επιβάρυνση. Τέτοια δημοψηφίσματα θα μείωναν και τις πελατειακές σχέσεις, όταν η πλειοψηφία των πολιτών μετρά το συνολικό όφελος πολιτικών διαφορετικά από ομάδες συμφερόντων.
Έτσι, επί μέρους θέματα δημοψηφισμάτων σχετικά με αυτά, θα ήταν: Είσαστε υπέρ ή κατά της ιδιωτικοποίησης των αεροδρομίων; Της ΔΕΗ; Των λιμανιών, ΟΛΠ, ΟΛΘ; Του ΟΣΕ; Της αυτοτέλειας (και οικονομικής) των πανεπιστημίων; Των ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα; Της κατάργησης του άρθρου περί ευθύνης υπουργών;
Τα παραπάνω είναι προφανώς μόνο ενδεικτικά της θεματολογίας. Παραφράζουμε την περίφημη ρήση του ομοσπονδιακού δικαστή των ΗΠΑ Learned Hand του 1952 στο δοκίμιο “Για την ελευθερία”: “H δημοκρατία ζει στις καρδίες των ανδρών και των γυναικών. Αν πεθάνει εκεί, κανένα σύνταγμα, κανείς νόμος, κανένα δικαστήριο δεν μπορεί να την σώσει”
Tα δημοψηφίσματα είναι ο καλύτερος τρόπος όχι  μόνο για να μην πεθάνει, αλλά και για να ενισχυθεί η δημοκρατία.



Ο Νίκος Κ. Κυριαζής 
σπούδασε Οικονομικά και εκπόνησε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο της Βόνης. Εργάστηκε ως επισκέπτης καθηγητής στα Πανεπιστήμια Trier και Harvard, ως ειδικός για τα νομισματικά στη Γενική Διεύθυνση Μελετών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ως σύμβουλος του Υπουργού Εθνικής Οικονομίας και του Διοικητή της Εθνικής Τράπεζας, και ως γενικός γραμματέας του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης. Είναι καθηγητής στο Οικονομικό Τμήμα του Παν. Θεσσαλίας. Έχει δημοσιεύσει 14 μυθιστορήματα (τρία και σε μετάφραση στις ΗΠΑ ως Nicholas Snow), μία ποιητική συλλογή, τρία βιβλία στρατηγικής και δύο οικονομικά, πολλά επιστημονικά άρθρα σε διεθνή ακαδημαϊκά journals και περισσότερα από 300 άρθρα στον ελληνικό καθημερινό και περιοδικό Τύπο (ανάμεσά τους 60 στο περιοδικό "Ιστορία"). Μυθιστορήματά του, μεταξύ άλλων: "Αρτάβαζος ο Πέρσης", "Νικομήδης ο Αθηναίος", "Ο ξένος μου ο Θεμιστοκλής", "Ο αετός της φωτιάς", "Ο ιππότης και ο Χρυσοκέφαλος", "Μαρία των Γλάρων", "Ο Διάβολος στις πέντε ακριβώς", "Ο ελευθερωτής", "Καταραμένος θησαυρός", "Η ασπίδα των Θερμοπυλών" και "Μαραθώνας και ελευθερία". Το 2005 τιμήθηκε από τον Πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας με το ανώτατο παράσημο της Γαλλίας, του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής, για τη συνεισφορά του στην Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση. Τo μυθιστόρημά του "Η ασπίδα των Θερμοπυλών" (Ιωλκός, 2008) συμπεριλήφθηκε στα πέντε καλύτερα μυθιστορήματα για το 2008 και ήταν υποψήφιο για το Κρατικό Βραβείο. Είναι καθηγητής στο Οικονομικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Τετάρτη 20 Μαΐου 2015

Παρουσίαση του βιβλίου του Νίκου Κυριαζή "ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ιστορίες από την Αρχαία Ελλάδα" τη Δευτέρα 25 Μαΐου στις 8.15 το βράδυ


Ο πανεπιστημιακός καθηγητής και συγγραφέας

ΝΙΚΟΣ ΚΥΡΙΑΖΗΣ 

θα παρουσιάσει το νέο του βιβλίο 

  ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΟΣ
Ιστορίες από την Αρχαία Ελλάδα

και θα συζητήσει μαζί μας το θέμα:

Απειλές και ευκαιρίες για τη Δημοκρατία
 Το ερώτημα της Άμεσης Δημοκρατίας

Τη Δευτέρα 25 Μαΐου στις 8.15 το βράδυ



Δημοκρατία και πόλεμος
Ιστορίες από την αρχαία Ελλάδα
212 σελ.
Τιμή € 16,50


Το βιβλίο καλύπτει ορισμένα από τα πλέον αποφασιστικά γεγονότα της αρχαίας ελληνικής ιστορίας, ξεκινώντας από τους Περσικούς Πολέμους και καταλήγοντας στους "μικρούς πολέμους" του Αλεξάνδρου στο σημερινό Αφγανιστάν και στην επανάσταση στη Σπάρτη του τρίτου αιώνα από τον βασιλιά Κλεομένη Γ'.
 Ωστόσο, ακόμα κι όταν παρουσιάζονται γεγονότα όπως η μάχη του Μαραθώνα ή η Σαλαμίνα, δίνεται έμφαση σε λιγότερο γνωστές πτυχές τους, π.χ. ο διαφορετικός οπλισμός και πώς αυτός επηρέασε την τακτική των αντίπαλων στρατοπέδων στον Μαραθώνα ή η οικονομική ανάλυση των επιπτώσεων του Ναυτικού Νόμου του Θεμιστοκλή πριν από τη Σαλαμίνα. Αλλού πιο έντονα, αλλά παντού ως υπόβαθρο, υπάρχει η δημιουργία, εμβάθυνση και λειτουργία της δημοκρατίας. Μερικά κεφάλαια είναι περισσότερο περιγραφικά, ενώ άλλα πιο αναλυτικά, π.χ. η εφαρμογή ενός πρακτικού κοινωνικού συμβολαίου από τον Λυκούργο στην Αθήνα του 4ου αιώνα π.Χ. 
Πολλά από τα κεφάλαια βασίζονται σε πρωτότυπες ακαδημαϊκές δημοσιεύσεις του συγγραφέα και παρουσιάζονται εδώ για πρώτη φορά στο ευρύ κοινό με έναν κατανοητό και γλαφυρό τρόπο γραφής που ρέει αβίαστα και συναρπάζει.

Κυριακή 17 Μαΐου 2015

Ποιο είναι το ευρωπαϊκό παιχνίδι;


Ο πανεπιστημιακός καθηγητής κ. Νίκος Κυριαζής τον οποίο θα φιλοξενήσουμε τη Δευτέρα 25 Μαΐου 2015 στο βιβλιοπωλείο μας όπου θα μας παρουσιάσει το νέο του βιβλίο «ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ : Ιστορίες από την Αρχαία Ελλάδα» μας απέστειλε το παρακάτω κείμενο το οποίο δημοσιεύουμε στα πλαίσια των αρχών της πολυφωνίας, του πλουραλισμού και της προαγωγής του διαλόγου στην ετικέτα του blog «επώνυμες τοποθετήσεις»

Ποιο είναι το ευρωπαϊκό παιχνίδι;
Υποτίθεται πως ο κ. Βαρουφάκης, ως καθηγητής είναι ειδικός στη “θεωρία των παιγνίων”. Ωστόσο, νομίζω πως δεν έχει αντιληφθεί σωστά το διακύβευμα του ευρωπαϊκού παιχνιδιού.       
Κάθε παίγνιο, για να έχει λύση, απαιτεί σταθερό πλαίσιο και κανόνες, βάση των οποίων οι παίκτες υιοθετούν μια από τις διαθέσιμες στρατηγικές, με στόχο την μεγιστοποίηση του κέρδους - απόδοσης τους, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις πιθανές επιλογές στρατηγικής του ή των άλλων παικτών. Και φυσικά παίγνιο με “δημιουργική ασάφεια”, απλά δεν έχει λύση.                                                     
Ας υποθέσουμε λοιπόν πως το σημερινό παίγνιο έχει δυο παίκτες, την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελλάδα, όπως εκπροσωπούνται από τα θεσμικά όργανα, (ας υποθέσουμε, κυβερνήσεις κλπ των χώρων-μελών και της Ελλάδας).                   
Τι επιδιώκουν να πετύχουν οι παίκτες;                              
Η ελληνική κυβέρνηση, την πολιτική της επιβίωση. Υιοθετώ εδώ μια πραγματιστική ως κυνική άποψη, για τον στόχο της κυβέρνησης (όπως όλων των κυβερνήσεων παγκόσμια) όπως την υιοθετούν οι περισσότεροι οικονομολόγοι, πολιτικοί επιστήμονες κλπ. ακολουθώντας αναλύσεις από την εποχή του Downs (1957) και μετά.                                                                                      
Οι πολιτικές ελίτ της ΕΕ, πάλι πραγματιστικά και κυνικά, την αποτυχία μιας αριστερής κυβέρνησης στην Ελλάδα, όπως έχει αναγνωρίσει σωστά ο ίδιος ο πρωθυπουργός κ. Τσίπρας. Η επιτυχία μιας αριστερής πολιτικής στην Ελλάδα, θα έστελνε το “λάθος” για τους ίδιους, μήνυμα σε άλλες χώρες, άρα μακροπρόθεσμα θα απειλούσε την δική τους επιβίωση. Η στρατηγική τους λοιπόν μπορεί να είναι μια από τις δυο: Ή θα επιτευχθεί ο συμβιβασμός του κ. Τσίπρα, με τις απαιτήσεις της ΕΕ, που σημαίνει πως η κυβέρνηση θα έπαυε να είναι “αριστερή” και θα μεταβάλλονταν σε αποδεκτή “κεντροαριστερή” ή σοσιαλδημοκρατική ή τελικά η θα επέλθει η ρήξη, με επιδίωξη πτώσης της κυβέρνησης.        
Ίδιες επιλογές έχει και η ελληνική κυβέρνηση, συμβιβασμό ή ρήξη. Με αυτά τα δεδομένα, το “παίγνιο” έχει την ακόλουθη μορφή:


Ευρωπαϊκή Ένωση - Στρατηγικές
Ελλάδα - Στρατηγικές
συμβιβασμός
ρήξη
συμβιβασμός
α, β
γ, δ
ρήξη
γ, δ
γ, δ

Αν οποιοσδήποτε παίκτης επιλέξει την ρήξη, ανεξάρτητα από την επιλογή του άλλου, το αποτέλεσμα του παιγνίου είναι “ρήξη” ίδιο με το αποτέλεσμα αν και οι δυο επιλέξουν την ρήξη. Έτσι, τρία από τα αποτελέσματα του παιγνίου είναι όμοια με “απόδοση” για την Ελλάδα, γ, και για την ΕΕ, δ.                                                      
Στην περίπτωση της ρήξης, οι αποδόσεις γ και δ δεν είναι βέβαια αρνητικές. Για την Ελλάδα το γ σημαίνει πιθανόν χρεοκοπία (άτακτη), δηλαδή σύμφωνα με πρόχειρες εκτιμήσεις, με βάση την εμπειρία της Αργεντινής, αλλά τρία ως πέντε χρόνια ύφεσης, αύξηση της ανεργίας πάνω από το 30% (ίσως και ως 35% πριν αρχίσει να υποχωρεί) πτώση του ΑΕΠ κατά ακόμα 10-15% (δηλαδή συνολικά από το 2010 -40%) περιορισμούς στις κινήσεις κεφαλαίου, παράλληλο νόμισμα, στάση πληρωμών για κάποιο διάστημα κλπ. Αν σημαίνει και έξοδο από το ευρώ, θα συνοδεύονταν από μεγάλη υποτίμηση και διψήφιο πληθωρισμό για κάποια χρόνια, που θα σήμαινε μεγάλη μείωση των πραγματικών μισθών και συντάξεων (μεγαλύτερη από οποιαδήποτε μείωση των μνημονίων). Το κόστος γ για την Ελλάδα είναι πολύ υψηλό και θα σήμαινε ουσιαστικά πολιτικό θάνατο για την κυβέρνηση.
Το αντίστοιχο κόστος δ για την ΕΕ στην περίπτωση ρήξης, είναι μεν υψηλό, αλλά εκτιμώ όχι απαγορευτικό. Το Grexit σημαίνει αβεβαιότητα για το μέλλον της ΟΝΕ (όμως μάλλον παροδική) και αν συνοδεύονταν από αθέτηση πληρωμών από την Ελλάδα, το άμεσο κόστος κατά μέσο όρο για τις χώρες που μας έχουν δανείσει είναι στο 2.5% του ΑΕΠ τους (όσο η αναλογία των δανείων τους προς το ΑΕΠ τους). Υψηλό, αλλά όχι θανάσιμο!
Αν οι δύο παίκτες επιλέξουν την στρατηγική “συμβιβασμός”, το αποτέλεσμα είναι α για την Ελλάδα και β για την ΕΕ. Το α είναι επίσης βραχυπρόθεσμα αρνητικό για την  επιβίωση της ελληνικής κυβέρνησης, γιατί θα σημαίνει υποχώρηση σε σχέση με πολλές από τις προεκλογικές υποχρεώσεις. Εκτιμώ όμως, πως με δεδομένη την μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού, υπέρ του ευρώ (72.9%) και υπέρ της συμφωνίας (71.9%) σύμφωνα με την πρόσφατη δημοσκόπηση της Κάπα, το κόστος α είναι μικρότερο από το κόστος γ για την επιβίωση της κυβέρνησης.
Φυσικά θα υπάρξουν αντιδράσεις από τις μαρξιστικές και αντιευρωπαϊκές συνιστώσες (πχ., Λαπαβίτσας) αλλά ο πρωθυπουργός μπορεί να τις περιορίσει με το όπλο του δημοψηφίσματος. Η πρόσφατη αντικατάσταση ως διαπραγματευτή του κ. Βαρουφάκη (που “όλοι” τον μισούν, σύμφωνα με δική του δήλωση) από τον πιο ήπιο και γνώστη των ευρωπαϊκών, ως καθηγητή ευρωπαϊκών  θεμάτων κ. Ευκλείδη Τσακαλώτο (που προφανώς δεν τον μισούν!) υποδηλώνει πρόθεση συμβιβασμού από την πλευρά του πρωθυπουργού.
Για την ΕΕ, το β είναι καθαρά θετικό, αφού με την συμφωνία οι τωρινές ευρωπαϊκές ελίτ θα έχουν περάσει το μήνυμα που θέλουν, μετατρέποντας εκ των πραγμάτων μια αριστερή σε μια κεντροαριστερή κυβέρνηση και αποδυναμώνοντας έτσι  άλλα αριστερά κόμματα, όπως τους Podemos στην Ισπανία, εξασφαλίζοντας συγχρόνως και τα δάνειά τους στην Ελλάδα.
Αν ο κ. πρωθυπουργός; Σταθμίζει πραγματικά το αποτέλεσμα α ως καλύτερο από το γ για την πολιτική του επιβίωση, τότε θα επιλέξει την στρατηγική του συμβιβασμού, όποιες αντιδράσεις και αν εμπερικλείει. Εκτιμώ πως έχει δείξει πως έχει πολιτικό κριτήριο και γι’ αυτό δίνω μεγάλη πιθανότητα για συμβιβασμό ως τον Ιούνιο. Όμως κάθε μήνας που χάνεται είναι αρνητικός για την ανάπτυξη. Ήδη μετά την πτώση του ΑΕΠ κατά 1.5% και το 2014 (σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας) ο ρυθμός ανάπτυξης για το 2015 εκτιμάται σε μόλις 0.5-1% αντί για το αρχικό 2.7%.
Δεν γνωρίζω τι ακριβώς μπορεί να χαρακτηριστεί ως “έντιμος συμβιβασμός”. Θεωρώ όμως εφικτό να πετύχουμε μεγάλη επιμήκυνση αποπληρωμής του χρέους, χαμηλά και σταθερά επιτόκια, και μείωση του στόχου του πρωτογενούς πλεονάσματος στο 1.5% (αντί για το εξωπραγματικό 4.5%) με ρήτρα ανάπτυξης. Όσο για το ασφαλιστικό, χρειάζεται να αντιμετωπισθεί, γιατί το σημερινό σύστημα, με αναλογία ενάμιση εργαζομένου προς ένα συνταξιούχο και άνεργο, δεν είναι βιώσιμο. Τα υπόλοιπα έχουν μικρότερη βαρύτητα και ο συμβιβασμός σε αυτά είναι πιο εύκολος.

Νικόλαος Κυριαζής, Καθηγητής,
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Πρόεδρος Τμήματος Οικονομικών Επιστημών