Tα δημοψηφίσματα όταν δεν χρησιμοποιούνται ως “θεσμικός μαϊντανός” είναι ο καλύτερος τρόπος όχι μόνο για να μην πεθάνει, αλλά και για να ενισχυθεί η δημοκρατία, τόνισε στην παρουσίαση του βιβλίου του ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΟΣ ο συγγραφέας Νίκος Κυριαζής

Τη Δευτέρα 25 Μαΐου ο πανεπιστημιακός καθηγητής και συγγραφέας ΝΙΚΟΣ ΚΥΡΙΑΖΗΣ παρουσίασε το νέο του βιβλίο

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΟΣ
Ιστορίες από την Αρχαία Ελλάδα (εκδόσεις ΕΥΡΑΣΙΑ)

και συζήτησε μαζί μας το θέμα:
"Απειλές και ευκαιρίες για τη Δημοκρατία
Το ερώτημα της Άμεσης Δημοκρατίας"
                                       
σε μια από τις πιο ουσιαστικές συζητήσεις της χρονιάς.

Η πολύ ενδιαφέρουσα εισήγηση του κ. Κυριαζή έδωσε το έναυσμα να αναπτυχθεί γόνιμος προβληματισμός που συνοδεύτηκε από πολλές ερωτήσεις αλλά και τοποθετήσεις των φίλων του βιβλιοπωλείου που ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση.

Σας παρουσιάζουμε μια ευρεία περίληψη από την τοποθέτησή του στο ζήτημα του θεσμού του δημοψηφίσματος που θίχτηκε μεταξύ πολλών άλλων στην ομιλία του.

Η πρόταση δημοψηφίσματος για σοβαρά θέματα συζητείται αρκετά συχνά μετά το 2010.

Τα δημοψηφίσματα είναι η πιο δημοκρατική διαδικασία. Προβλέπονται από “πάνω προς τα κάτω”, με απόφαση δηλαδή της κυβέρνησης και της Βουλής, όπως και τα συντάγματα όλων των δημοκρατικών χωρών.

Στην Ελλάδα έχει γίνει όμως μόνο ένα, για το πολιτειακό το 1975 ενώ σε πολλές χώρες έχουν γίνει πολύ περισσότερα, όπως πχ., 30 στην Ιταλία την περίοδο 2000-2010. Είναι και αυτός ένας λόγος που η Ελλάδα κατατάσσεται από όλους τους διεθνής οργανισμούς και ινστιτούτα ως η λιγότερο δημοκρατική χώρα της ΕΕ.

Εκτός όμως από τα δημοψηφίσματα από “πάνω προς τα κάτω” οι πιο δημοκρατικές χώρες εφαρμόζουν δημοψηφίσματα από “κάτω προς τα πάνω”, μέσω πρωτοβουλιών πολιτών, ως διαδικασία άμεσης δημοκρατίας, στα πρότυπα των αρχαίων ελληνικών.

Η διαδικασία που ακολουθείται είναι η ακόλουθη: Μια ομάδα πολιτών ξεκινά την διαδικασία για ένα θέμα που θεωρεί πως πρέπει να ληφθεί απόφαση.  Μπορεί να είναι για παράδειγμα, θέματα περιβαλλοντικά, οικονομικά-φορολογικά όπως η περίφημη “Πρωτοβουλία 13” στην Καλιφόρνια που έθεσε φραγμό στην αύξηση της φορολόγησης της περιουσίας, χρήσης γης πχ., να γίνει ένας δρόμος πεζόδρομος κλπ). Συλλέγει υπογραφές πολιτών  που τάσσονται υπερ.

Αν συγκεντρωθεί συγκεκριμένος αριθμός, που κυμαίνεται ανά κράτος, πολιτεία (στις ΗΠΑ, Ελβετία κλπ, συνήθως μεταξύ 10% και 40% όσων ψηφίζουν στις προηγούμενες εκλογές) τότε αφού γίνει ο σχετικός έλεγχος του αριθμού και γνησιότητας των υπογραφών (τώρα πια ηλεκτρονικά), η πρωτοβουλία πρότασης δημοψηφίσματος εισάγεται σε υποχρεωτική ψηφοφορία (δημοψήφισμα) με δεσμευτικό αποτέλεσμα, αν δηλαδή συγκεντρώσει πλειοψηφία γίνεται νόμος.

Όλο και περισσότερες χώρες, από τις ΗΠΑ και την Ουρουγουάη μέχρι Ελβετία, Γερμανία, Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία προβλέπουν πρωτοβουλίες πολιτών. Η Ελλάδα όχι Θεωρούμε την δυνατότητα δημοψηφισμάτων την πιο δημοκρατική διαδικασία, αυτό που χαρακτηρίζει τον βαθμό δημοκρατικότητας μιας χώρας, και ότι δεν εφαρμόζονται στην Ελλάδα, είναι ο λόγος που η Ελλάδα κατατάσσεται ωε η λιγότερο δημοκρατική χώρα της ΟΝΕ.

Επειδή όμως είναι εξαιρετικά σημαντικά ως θεσμός, το δημοψήφισμα χρησιμοποιείται από κόμματα και κυβερνήσεις  με την υπόσχεση προκήρυξης κάθε φορά που μια κυβέρνηση βρίσκεται σε αμηχανία ή αδιέξοδο λύσης προβλημάτων. Η υπόσχεση που τελικά δεν πραγματοποιείται, απαξιώνει την σημασία του ίδιου του θεσμού.

Τα δημοψηφίσματα μέσω πρωτοβουλιών αποτελούν πολιτική εκπαίδευση “των πολιτών” μαθαίνοντάς πως το όφελος και το κόστος των αποφάσεων εξαρτάται από τους ίδιους και όχι από αποφάσεις “τρίτων” (κυβερνήσεων, ΕΕ κλπ). Στην οικονομική ορολογία “εσωτερικεύει” το αποτέλεσμα. Οι αποφάσεις δε λαμβάνονται πάντα ανάλογα με το πώς  τίθεται το δημοψήφισμα. Το 482 π.Χ., στο σημαντικότερο δημοψήφισμα όλης της ιστορίας, ο Θεμιστοκλής έθεσε το εξής ερώτημα στους Αθηναίους: Θέλετε να χρησιμοποιήσουμε τα έσοδα από το ασήμι του Λαυρίου για την χρηματοδότηση ναυπήγησης στόλου (100 συν 100 τριήρεις σε δυο έτη) ή για ατομική κατανάλωση (10 δραχμές το έτος για κάθε πολίτη, περίπου μέσος μηνιαίος μισθός). Οι Αθηναίοι επέλεξαν το στόλο, το δημόσιο αγαθό άμυνα, που χωρίς αυτόν δεν θα ήταν δυνατή η νίκη της Σαλαμίνας, και η εξέλιξη τη ιστορίας θα ήταν διαφορετική.

Κάναμε προσομοιώσεις δημοψηφισμάτων στους φοιτητές μα του Οικονομικού Τμήματος, με τα ακόλουθα ερωτήματα, αφού είχε προηγηθεί διεξοδικά συζήτηση και επιχειρηματολογία. Πρέπει να προχωρήσουμε σε κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων του γερμανικού κράτους ακόμα και αν αυτό οδηγήσει σε ρήξη των ελληνογερμανικών σχέσεων; Ναι 26, Όχι, 15, λευκά 3.

Είσαστε υπέρ πρόσθετων δημοσιονομικών μέτρων ή κατά και αν κατά, σημαίνει έξοδο από την ΟΝΕ; Υπέρ 13, κατά 34, λευκά 4. Είσαστε υπέρ του να γίνει η Ελλάδα ομοσπονδιακό κράτος με τοπικά κοινοβούλια και κυβερνήσεις στις περιφέρειες και μερική τουλάχιστον δημοσιονομική αυτονομία (δηλαδή δυνατότητα επιλογής φορολογικών συντελεστών). Υπέρ 40, κατά 6, λευκά 9.

Θεωρούμε πως με την διαδικασία των δημοψηφισμάτων μπορούμε να αποκαλύψουμε τις πραγματικές προτιμήσεις των πολιτών σε ζωτικά θέματα,. Όπως πχ., πόσο μεγάλο ή μικρό δημόσιο τομέα επιθυμούμε σε σχέση και με την αντίστοιχη φορολογική επιβάρυνση. Τέτοια δημοψηφίσματα θα μείωναν και τις πελατειακές σχέσεις, όταν η πλειοψηφία των πολιτών μετρά το συνολικό όφελος πολιτικών διαφορετικά από ομάδες συμφερόντων.

Έτσι, επί μέρους θέματα δημοψηφισμάτων σχετικά με αυτά, θα ήταν: Είσαστε υπέρ ή κατά της ιδιωτικοποίησης των αεροδρομίων; Της ΔΕΗ; Των λιμανιών, ΟΛΠ, ΟΛΘ; Του ΟΣΕ; Της αυτοτέλειας (και οικονομικής) των πανεπιστημίων; Των ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα; Της κατάργησης του άρθρου περί ευθύνης υπουργών;

Τα παραπάνω είναι προφανώς μόνο ενδεικτικά της θεματολογίας. Παραφράζουμε την περίφημη ρήση του ομοσπονδιακού δικαστή των ΗΠΑ Learned Hand του 1952 στο δοκίμιο “Για την ελευθερία”: “H δημοκρατία ζει στις καρδίες των ανδρών και των γυναικών. Αν πεθάνει εκεί, κανένα σύνταγμα, κανείς νόμος, κανένα δικαστήριο δεν μπορεί να την σώσει”

Tα δημοψηφίσματα είναι ο καλύτερος τρόπος όχι  μόνο για να μην πεθάνει, αλλά και για να ενισχυθεί η δημοκρατία.

Ο Νίκος Κ. Κυριαζής 
σπούδασε Οικονομικά και εκπόνησε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο της Βόνης. Εργάστηκε ως επισκέπτης καθηγητής στα Πανεπιστήμια Trier και Harvard, ως ειδικός για τα νομισματικά στη Γενική Διεύθυνση Μελετών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ως σύμβουλος του Υπουργού Εθνικής Οικονομίας και του Διοικητή της Εθνικής Τράπεζας, και ως γενικός γραμματέας του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης. Είναι καθηγητής στο Οικονομικό Τμήμα του Παν. Θεσσαλίας. Έχει δημοσιεύσει 14 μυθιστορήματα (τρία και σε μετάφραση στις ΗΠΑ ως Nicholas Snow), μία ποιητική συλλογή, τρία βιβλία στρατηγικής και δύο οικονομικά, πολλά επιστημονικά άρθρα σε διεθνή ακαδημαϊκά journals και περισσότερα από 300 άρθρα στον ελληνικό καθημερινό και περιοδικό Τύπο (ανάμεσά τους 60 στο περιοδικό "Ιστορία"). Μυθιστορήματά του, μεταξύ άλλων: "Αρτάβαζος ο Πέρσης", "Νικομήδης ο Αθηναίος", "Ο ξένος μου ο Θεμιστοκλής", "Ο αετός της φωτιάς", "Ο ιππότης και ο Χρυσοκέφαλος", "Μαρία των Γλάρων", "Ο Διάβολος στις πέντε ακριβώς", "Ο ελευθερωτής", "Καταραμένος θησαυρός", "Η ασπίδα των Θερμοπυλών" και "Μαραθώνας και ελευθερία". Το 2005 τιμήθηκε από τον Πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας με το ανώτατο παράσημο της Γαλλίας, του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής, για τη συνεισφορά του στην Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση. Τo μυθιστόρημά του "Η ασπίδα των Θερμοπυλών" (Ιωλκός, 2008) συμπεριλήφθηκε στα πέντε καλύτερα μυθιστορήματα για το 2008 και ήταν υποψήφιο για το Κρατικό Βραβείο. Είναι καθηγητής στο Οικονομικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.