Αγγελική Ρουμπιέ
Αμφιβάλλω
εάν υπάρχει περίπτωση πνευματικού δημιουργού, όπως αυτή του Ιάκωβου Καμπανέλλη.
Και, αμφιβάλλω επίσης, εάν η νεότερη γενιά έχει ακούσει, έχει διαβάσει, ή έχει
δεί θεατρικό του έργο. Δυστυχώς.
Το
2022 έχει ανακηρυχθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού ως Έτος Ιάκωβου Καμπανέλλη,
με αφορμή τα εκατό χρόνια από τη γέννησή του. Το παιδί από τη Νάξο που δεν
κατάφερε να ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση λόγω βιοπορισμού, έγινε
νεαρός άνδρας που φυλακίστηκε στο
Μαουτχάουζεν κατά τη γερμανική κατοχή και, ακολούθως, μαγεύτηκε από την υπέροχη
ψευδαίσθηση του θεάτρου, με αφορμή μια παράσταση του Θεάτρου Τέχνης του Καρόλου
Κουν, οπότε και αφοσιώθηκε στη συγγραφή θεατρικών έργων. Μετουσίωσε τα βιώματά
του με μοναδική ευαισθησία στα θεατρικά του κείμενα, απέδωσε αριστοτεχνικά την
ελληνική πραγματικότητα της μεταπολεμικής Ελλάδας και αναδείχθηκε ως σύμβολο
αντιπολεμικό. Άνθρωπος γλυκύς, προσηνής, ευαίσθητος, οξύνους, ακατάπαυστα
δημιουργικός (συνέγραψε περισσότερα από 40 θεατρικά έργα), πολυβραβευμένος, εγκαινίασε
και κατείχε για δώδεκα χρόνια την έδρα - για πρώτη φορά, 1999- της θεατρικής
δραματουργίας στην Ακαδημία Αθηνών.
Το
τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών διοργάνωσε επιστημονικό συνέδριο
νέων ερευνητών στις 29 /9 – 01/10 στη Φιλοσοφική Σχολή, με θέμα: ‘Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης στον 21ο
αιώνα’. Η συμμετοχή μου στο πλαίσιο των μεταπτυχιακών μου σπουδών, αφορούσε τα
κοινά πατήματα, τις επιρροές μεταξύ Καμπανέλλη και Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, του
λυρικού ποιητή και δραματουργού της Ισπανίας. Ειδικότερα, τις επιρροές μεταξύ
δύο σπουδαίων κειμένων που συνδιαλέγονται με σύμβολα. Από τη μία πλευρά, ‘Η
Στέλλα με τα κόκκινα γάντια’ (1954), πιο γνωστή σε όλους, όμως, ως
κινηματογραφική ταινία - θρίαμβο της Μελίνας Μερκούρη - άλλωστε πάνω σε κείνη
γράφτηκε ο ρόλος - σε σκηνοθεσία του σημαντικού και βραβευμένου, Μιχάλη
Κακογιάννη. Πράγματι, πρώτα γράφτηκε το θεατρικό έργο, αλλά η σαρωτική επιτυχία
της ταινίας το επισκίασε. Από την άλλη, το γνωστότερο έργο του Λόρκα, έργο
μύθος, "Ο ματωμένος γάμος". Κοινός
άξονας και στα δύο, το φεγγάρι. Ρόλος εμβληματικός και μυστηριώδης, με
λειτουργία διττή, ίσως και λυτρωτική για τους ήρωες εκατέρωθεν. Λίγα λόγια από
τη μικρή μου έρευνα, διασκευασμένα:
‘Τα μυθολογικά αρχέτυπα της σελήνης
(από το ‘σέλας’, το φως, δηλαδή) είναι πλείστα και αποτέλεσαν πρόσφορο έδαφος,
προκειμένου οι ποιητές και οι συγγραφείς να συμβολίσουν και να ερμηνεύσουν
πρόσωπα και γεγονότα μέσα στα έργα τους.
Χαρακτηριστικότατο παράδειγμα στην
παγκόσμια δραματουργία (και πολύ αγαπητό σε μελετητές και θαυμαστές του
θεάτρου) είναι ο ρόλος του φεγγαριού, ‘La Luna’, στο ‘Ματωμένο Γάμο’. Εκεί,
ονομάζεται και προσωποποιείται, κατά κάποιο τρόπο, υπενθυμίζοντας την παρουσία
του. Είναι αυτό που θα οδηγήσει στη λύση του δράματος, στο θάνατο, τον οποίο
φωτίζει. Μας προειδοποιεί, άλλωστε, με το μονόλογό του: "…κανείς δε μου
γλυτώνει εμένα…"!
Να, το μυθολογικό αρχέτυπο: το
φεγγάρι είναι ο θάνατος, το τέλος και, συνάμα, η αρχή. Είναι η σκοτεινή πλευρά
όλων μας, η αόρατη, η διαισθητική και, κυρίως, η θηλυκή! Είναι η γυναικεία
δύναμη που ενυπάρχει στο γυναικείο κύκλο, κύκλος ζωής και δύναμη δημιουργίας,
γέννησης. Η γυναίκα, λοιπόν, αυτό το θείο και σκοτεινό πλάσμα και η μυστήρια
δύναμή της, κινούν τα νήματα εδώ. Για χάρη της, ο γάμος της ματώνει, είναι
σφιχταγκαλιασμένος με το θάνατο. Η γυναίκα και η θέλησή της να σπάσει τα
κοινωνικά δεσμά, να ελευθερωθεί, υπογραμμίζεται στα έργα του Λόρκα. Τα περίφημα
έργα του, της "ισπανικής υπαίθρου", μαζί με τη "Γέρμα" και "Το σπίτι της
Μπερνάντα Άλμπα", καταδεικνύουν τη γυναικεία επιθυμία μεν, τη ματαίωσή της δε.
Η κόκκινη "Στέλλα" του Καμπανέλλη,
είναι ένα ατίθασο, διαβολεμένο σχεδόν, θηλυκό, ανεξάρτητη, τολμηρότατη για την
εποχή της. Επιδίωξή της να την αγαπούν, όπως ακριβώς είναι. Ελεύθερη,
επαναστάτρια για την εποχή της. Η θεατρολογική μελέτη υποστηρίζει ότι ο
συγγραφέας έγραψε το έργο πάνω στο χαρακτήρα και τα εξωτερικά χαρακτηριστικά
της Μελίνας. Τα μεγάλα μάτια, το μεγάλο στόμα. Γι’ αυτό, άλλωστε, ο Κακογιάννης
τολμά πλάνο κοντινό στο στόμα της Μελίνας. Είναι μια γυναίκα που γελά πολύ,
δυνατά.
Το φεγγάρι στο θεατρικό αυτό έργο (και
όχι στην ταινία του Κακογιάννη), παρακολουθεί και είναι μάρτυρας του φονικού. Στέκεται
μάρτυρας της πρώτης τους γνωριμίας, αλλά και υπό το φως του "σβήνει" η Στέλλα.
Αποφασισμένη, ουσιαστικά, να πεθάνει, δίχως να έχει μετανιώσει για την απόφασή της
να μην παντρευτεί, να μην πάει στην εκκλησία την τελευταία στιγμή. Η
πρωταγωνίστρια σφάζεται από τον αγαπημένο της Μίλτο με το μαχαίρι (άλλο σύμβολο
διαχρονικό κι αυτό) από τον άντρα που τη λάτρεψε και η ίδια αγαπά, τη νύχτα. Ο
συμβολισμός, μόνο τυχαίος δεν είναι.
Ως επίλογο παραθέτω λόγια από την
τελευταία συνέντευξή του κατά την οποία συμβούλευσε τους νέους: ‘Αγαπάτε τον
διπλανό σας, αγαπάτε κι αυτόν που είναι πιο πέρα, ν’ αγαπάτε και τον εχθρό σας,
που αν τον αγαπάτε από πριν, μπορεί να μη γίνει ποτέ εχθρός σας. Ο δρόμος που μας
πάει εκεί είναι ο πολιτισμός. Ο πολιτισμός πρέπει να είναι η ζωή του ανθρώπου
πάνω στη γη.
( Περισσότερα για τον γενάρχη της
νεοελληνικής δραματουργίας στην επίσημη ιστοσελίδα: http://www.kambanellis.gr/ )
Η συντάκτρια του κειμένου
Αγγελική Ρουμπιέ είναι φιλόλογος - θεατρολόγος
