"Μύθος και αφήγηση στον σύγχρονο κόσμο". Ο Στέφανος Ροζάνης συζητά με τη δημοσιογράφο Πόλυ Κρημνιώτη με άξονα τη νέα μας έκδοση με τις διαλέξεις του για τον Γνωστικισμό στο βιβλιοπωλείο

Στέφανος Ροζάνης: "Αυτή η δημοκρατία είναι κοινωνία ομοιωμάτων"

Πάντα απορούσα πού βρίσκει τον χρόνο να κάνει τόσα πράγματα. Διδάσκει ασταμάτητα. Γράφει το ένα βιβλίο μετά το άλλο. Συναντάει τους φοιτητές του, δραστηριοποιείται έντονα στο Nosotros, τον γνωστό κοινωνικό χώρο, παρακολουθεί παραστάσεις, είναι ενημερωμένος για την τέχνη, τα καινούρια βιβλία, τις ατάκες των πολιτικών... Και πάντα αφήνει ελεύθερο χώρο για ένα ποτήρι κρασί και κουβέντα με φίλους. Φαίνεται πως οι φιλόσοφοι έχουν βρει την απάντηση για τον χρόνο. Ο Στέφανος Ροζάνης, πάντως, μπορεί να τα χωρέσει όλα σε ένα 24ωρο κι ένα χαμόγελο...

Ακόμη και τις προτροπές του να τ' αλλάξουμε όλα, "να επιχειρήσουμε μια καινούρια ριζοσπαστική επαναμύθευση του κόσμου", τις απευθύνει με τέτοια νηφαλιότητα, που σκέφτεσαι πως έχει βρει το μυστικό. Ίσως και να το έχει βρει, για να μιλά τόσο επίμονα για "την ανάγκη της επιστροφής σε μια ηθική άνευ όρων". Καπνίζει το ένα τσιγάρο πάνω στο άλλο καθώς μιλά για τα προτάγματα που αναδεικνύει η εποχή της κρίσης για τον δυτικό πολιτισμό. Και αφήνει με το βλέμμα να φανεί η ένταση των λόγων του όταν διαγνώνει την κατάρρευση του διαφωτιστικού - πραγματιστικού μοντέλου. Ακόμη περισσότερο όταν θέτει μια σαφή κάθετη γραμμή στο "ομοίωμα δημοκρατίας" που βιώνουμε και δείχνει ευθέως προς την "αυτοδιαχειριζόμενη δημοκρατία".

Ανάμεσα στο εκδοθέν "Μύθος και αφήγηση στον σύγχρονο κόσμο" (εκδ. Σύγχρονη Έκφραση) και το υπό έκδοση "Ομοίωμα δημοκρατίας" (εκδ. Εξάρχεια), ο Στέφανος Ροζάνης, καθηγητής Φιλοσοφίας, συγγραφέας, κριτικός, διανοούμενος, σε μια εποχή που ο όρος εκλείπει, μας μίλησε για όσα θέτει στην κρίση μας μέσα από τα βιβλία του και όσα θέτει υπό κρίσιν η εποχή μας.

Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη

* Διαβάζοντας τις διαλέξεις σας για τον Γνωστικισμό στο βιβλίο σας "Μύθος και αφήγηση στον σύγχρονο κόσμο", ο αναγνώστης διαπιστώνει σαφή κριτική στα εργαλεία του διαφωτιστικού πνεύματος. Ήρθε η ώρα να επανεφεύρουμε τον Διαφωτισμό, να συνθέσουμε τον Διαφωτισμό της εποχής μας;

Ζούμε σε έναν κόσμο όπου ο άνθρωπος, δηλαδή το ανθρώπινο υποκείμενο της φιλοσοφικής μας γλώσσας, έχει πλήρως αποξηρανθεί ψυχικά, συναισθηματικά, ιδεολογικά και κοινωνικά. Ζούμε σε έναν κόσμο όπου η προφητεία του Μαξ Βέμπερ για έναν κόσμο απομυθευμένο, με ειδικούς χωρίς πνεύμα και ηδονοθήρες χωρίς καρδιά, έχει σχεδόν πλήρως επαληθευτεί. Είναι λοιπόν ανάγκη σήμερα, περισσότερο από ποτέ, να επιχειρήσουμε, σε αντίθεση με το διαφωτιστικό - πραγματιστικό πρόταγμα της εποχής μας, μια καινούρια ριζοσπαστική επαναμύθευση του κόσμου, προκειμένου ο κόσμος να μην είναι πλέον άκαρδος, κατά τη διατύπωση του Καρλ Μαρξ, αλλά να ανασυγκροτήσει την καρδιά του και να εμψυχώσει τη δράση του. Υπό την έννοια αυτή, το βιβλίο μου είναι μάλλον μια αναζήτηση στις ρίζες αυτή της επαναμύθευσης μέσω μιας πανίσχυρης εικόνας που μας παρέχει ο Γνωστικισμός, μιας εικόνας η οποία επιβιώνει στον σύγχρονο κόσμο μας μέσα από τη σύγχρονη επιστήμη, τη φιλοσοφία, την ψυχανάλυση και τη λογοτεχνία.

* Να επαναφέρουμε, πάει να πει, την ηθική στον πυρήνα των γνωστικών πεδίων, στην καθημερινότητά μας, αλλά και στην πολιτική μας έκφραση;

Το πρόταγμα της ηθικής ως θεμελίου του ανθρώπινου πράττειν, δηλαδή της δράσης του ανθρωπίνου υποκειμένου προκειμένου να μεταβάλει το περιβάλλον του και να μην επιτρέψει στην πραγματιστική καθημερινότητά του να το συνθλίψει, κατά την αντίληψή μου έχει την καταγωγική του περιοχή μέσα σε αυτό που ονόμασα "μύθευση του κόσμου". Ο Διαφωτισμός δεν έκανε τίποτε άλλο παρά να ακυρώσει αυτήν την καταγωγική περιοχή της ηθικής και να παραδώσει το ανθρώπινο υποκείμενο στις γνωστικές του διαδικασίες και δυνατότητες, αφαιρώντας ουσιαστικά τον ίδιο τον πυρήνα της ηθικής. Μια περιπλάνηση αίφνης μέσα στο έργο του κατ' εξοχήν δυτικού φιλοσόφου Ιμάνουελ Καντ θα μπορούσε να μας δείξει την ανάγκη της επιστροφής σε μια ηθική άνευ όρων, μια ηθική που υποκινεί το ανθρώπινο υποκείμενο να δρα βασιζόμενο πάνω σε αξιακές κλίμακες, οι οποίες, κυρίως σήμερα και κάτω από το καθεστώς αυτού που αποκαλούν κρίση, έχουν καταρρεύσει παντελώς.

* Τι είδους επαναμύθευση επιδιώκουμε υπό το καθεστώς των νεοφιλελεύθερων πολιτικών και της ραγδαίας εξέλιξης της τεχνολογίας την οποία βιώνει ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός;

Ο Άντονι Γκίντενς, όταν μιλά για την αξία της παράδοσης, λέει πως "η παράδοση αποτελεί τον πολιορκητικό κριό ενάντια στην αυταρέσκεια της νεωτερικότητας, αρκεί την παράδοση να μην τη μεταχειριζόμαστε με παραδοσιακά μέσα". Αλλά η παράδοση είναι ισοσθενής με τη μύθευση του κόσμου, αρκεί να μην τη θεωρούμε με παραδοσιακά μέσα. Αυτό το οποίο έχει "κατορθώσει" το νεοφιλελεύθερο πρόταγμα είναι να οδηγήσει τον σύγχρονο ευρωπαϊκό πολιτισμό σε αυτό που ο Μάρτιν Χάιντεγκερ ονόμαζε "υπολογιστική σκέψη". Κατά συνέπεια αυτό που επιδιώκουμε είναι η άρση της υπολογιστικής σκέψης ώστε να αποφύγουμε τον κίνδυνο τον οποίο επεσήμανε ο Μαξ Χορκχάιμερ, η σκέψη να γίνει μηχανή η οποία αναπαράγει διαρκώς τον εαυτό της, χωρίς την απαραίτητη προϋπόθεση της δράσης των ανθρώπινων υποκειμένων.

Ως επίκουρος αυτής της υπολογιστικής σκέψης εμφανίζεται η ραγδαία άνοδος της τεχνολογίας, η οποία κατ' αρχάς δεν έχει κανένα ηθικό πρόταγμα, σε αντίθεση με την ίδια την επιστήμη, η οποία εδράζεται πάνω στα όρια της ανθρώπινης σκέψης ως όρια της ηθικής του ανθρώπου. Η υψηλή τεχνολογία δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να κατατάσσει και να ταξινομεί ψυχρά γνωστικά πεδία και έτσι να επιβεβαιώνει πλήρως τη ρήση του Χάιντεγκερ: "Ποτέ ο άνθρωπος δεν είχε συσσωρεύσει τόσες πολλές γνώσεις όσο σήμερα. Ποτέ ο άνθρωπος δεν μπορούσε να διαδώσει αυτές τις γνώσεις με τόση ταχύτητα όσο σήμερα. Και ποτέ ο άνθρωπος δεν ήταν τόσο μεγάλο πρόβλημα για τον εαυτό του όσο είναι σήμερα".

* Είναι σε θέση, λοιπόν, ο σύγχρονος άνθρωπος να επανεγκαθιδρύσει τον μύθο;

Το βιβλίο μου έχει ως αντικείμενό του τον Γνωστικισμό. Για τον Γνωστικισμό στην Ελλάδα υπάρχει βαθιά άγνοια. Όμως, αν επιχειρήσουμε να ερμηνεύσουμε το έργο σπουδαίων επιστημόνων και φιλοσόφων του καιρού μας, θα διαπιστώσουμε ότι π.χ. πίσω από την αρχή της απροσδιοριστίας του Χάιζεμπεργκ, πίσω από τις ψυχαναλυτικές ενοράσεις του Φρόιντ, πίσω από τις φιλοσοφικές εναισθήσεις του Χάιντεγκερ, βρίσκεται αναμφισβήτητα η μύθευση του κόσμου την οποία έχει εγκαθιδρύσει από τον 2ο μ.Χ. αιώνα ο Γνωστικισμός. Να, λοιπόν, μια πανίσχυρη επαναμύθευση του κόσμου, η οποία ποτέ δεν έπαψε να λειτουργεί, αλλά η οποία ενταφιάστηκε μέσα από τα διαφωτιστικά προτάγματα, παλαιά και νέα, στον βαθμό ώστε, ενώ υπάρχει ως επιστήμη και φιλοσοφία, έχει αποκρυβεί, έχει λησμονηθεί και τελικά κινδυνεύει να αφανιστεί. Παρ' όλα αυτά η σύγχρονη επιστήμη και η σύγχρονη φιλοσοφία όχι μόνο εδράζονται στη μύθευση του κόσμου, αλλά και αξιώνουν την επανεγκαθίδρυση αυτής της μύθευσης με άλλα μέσα. Δηλαδή μέσω αυτού που εμείς, εθελοτυφλώντας, δεν ανακαλύπτουμε στις ρίζες της σύγχρονης επιστήμης και της σύγχρονης φιλοσοφίας, αλλά εν τέλει και του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού.

* Μας αρκεί η ηθική γι' αυτή την επαναμύθευση ή χρειαζόμαστε κι άλλα συστατικά;

Ο λόγος για την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία υπήρξε και είναι ένας κατ' εξοχήν ηθικός λόγος. Διαχωρίζοντας την επιστήμη από τη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία, έχει ήδη απαξιωθεί η ηθικότητα του ανθρώπου. Στόχος είναι αυτή η ηθικότητα, η οποία είναι μια διευρυμένη ηθική, να επαναπροσδιοριστεί έτσι ώστε να επανασυνδέσει αυτό που η υπολογιστική σκέψη του αιώνα μας έχει διαχωρίσει. Άρα εκείνο το οποίο είναι το κατ' εξοχήν πρόταγμά μας είναι η επανασύσταση της ενότητας ανάμεσα στην επιστήμη, τη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία.

* Πώς στήνουμε τη νέα αφήγηση; Το υπό αφανισμόν Πανεπιστήμιο, και κατ' επέκταση η γνώση, μήπως δεν είναι μόνον επιδίωξη νεοφιλελεύθερων προταγμάτων, αλλά και μια αδυναμία και του ίδιου του Πανεπιστημίου, όπως το γνωρίζουμε ώς τώρα, να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που πλέον τίθενται;

Κατά τη γνώμη μου, η ρίζα του κακού μέσα στο Πανεπιστήμιο έχει τις απαρχές της στο Διαφωτιστικό Πανεπιστήμιο. Το Πανεπιστήμιο, από χώρος διακίνησης ιδεών, απόψεων, πολιτικών προταγμάτων, κριτικής σκέψης και κοινωνικής δραστηριότητας, έχει καταστεί ένας αποστεωμένος θεσμός, ο οποίος κατακλύζεται από τη σύγχρονη τεχνολογική αντίληψη για τον άνθρωπο και την πολιτική του ανθρώπου. Κατά συνέπεια αυτό που ονομάζετε αφανισμό του Πανεπιστημίου είναι αναγγελία ενός προσχεδιασμένου θανάτου.

Το Πανεπιστήμιο δεν μπορεί να ανταποκριθεί πια στη σύγχρονη εποχή μας, για τον λόγο ότι έχει γίνει ένας στείρος καταμερισμός γνώσεων, χωρίς ηθικό και πολιτικό υπόβαθρο. Έτσι, λοιπόν, το Πανεπιστήμιο έχει αποξηρανθεί από τον κατ' εξοχήν προορισμό του, που δεν είναι άλλος παρά η ενδυνάμωση της κριτικής σκέψης, της κοινωνικής δράσης και του επανακαθορισμού, μέσω της ακαδημαϊκής κοινότητας, εννοιών, κοινωνικών προταγμάτων, πολιτικών ανορθοδοξίας, αυτοδιαχείρισης και εν τέλει πρακτικών που προωθούν τον πολίτη προκειμένου να εδραιώσει τη θέση του ως πολίτη μέσα στη σύγχρονη α-πολιτική κοινωνία.

* Να γκρεμίσουμε δηλαδή το "Ομοίωμα Δημοκρατίας" που βιώνουμε και με το οποίο ασχολείστε στο ομώνυμο βιβλίο σας, που θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα;

Η δημοκρατία την οποία βιώνουμε είναι η δημοκρατία του "δημοσίου πράγματος" (res publica). Αυτή η δημοκρατία είναι η κοινωνία των ομοιωμάτων, όπως θα έλεγε ο Ιταλός φιλόσοφος Περνόλα, και η κοινωνία του θεάματος, όπως την είχε προβλέψει ο Γκι Ντεμπόρ. Μέσα από τους όρους αυτούς η δημοκρατία έχει απολέσει την ουσία της ως δημοκρατίας. Έχει καταστεί ένας κενός λόγος, ένα κενό σημαίνον και εν τέλει έχει διαστραφεί σε κομματοκρατία. Αυτό σημαίνει ότι η δημοκρατία είναι πλέον ένας θερμός όρος, ο οποίος πρέπει να ανατραπεί μέσω της επαναφοράς της δημοκρατίας στην ουσία της, που δεν είναι άλλη από την αυτοδιαχειριζόμενη δημοκρατία, τη δημοκρατία εκείνη στην οποία κάθε φωνή ατομική είναι ακουστή και δεν υποτάσσεται στο διαφωτιστικό πρόταγμα της πλειοψηφίας. Ίσα - ίσα η δημοκρατία οφείλει να εδράζεται πάνω στις αξιώσεις της μειοψηφίας και όχι πάνω στη διαφωτιστική αυταπάτη της γενικής βούλησης. Άρα πρέπει να γίνουμε συνδημιουργοί της δημοκρατίας και όχι να υποτασσόμαστε στη "δημοκρατία".

πηγή ΑΥΓΗ 24-11-2013