Λαϊκή Ιστορία του Κόσμου: Από την εποχή του λίθου έως και τη νέα χιλιετία

Κρις Χάρμαν

Λαϊκή Ιστορία του Κόσμου

Από την εποχή του λίθου έως και τη νέα χιλιετία

Μετάφραση: Ελένη Αστερίου

Επιμέλεια: Άρης Μαραγκόπουλος  

 

Η πρώτη ιστορία που εξετάζει την παγκόσμια πορεία του Ανθρώπου από την πλευρά των αδυνάτων. Καμία άλλη παγκόσμια ιστορία δεν πραγματοποιεί αυτόν τον άθλο τόσο συναρπαστικά, τόσο τεκμηριωμένα, και με τόσο πρωτότυπη μέθοδο.

Ο Χάουαρντ Ζιν, συγγραφέας του εμβληματικού Ιστορία του Λαού των ΗΠΑ, διόλου τυχαία επαίνεσε τη Λαϊκή Ιστορία του Κόσμου ορίζοντάς την ως: «Αναντικατάστατο βιβλίο αναφοράς». 

[…] Αντίθετα από τον Φράνσις Φουκουγιάμα, σύμβουλο στο υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ που επευφημήθηκε διεθνώς το 1990 όταν υποστήριξε ότι οι μεγάλες κοινωνικές συγκρούσεις και οι μεγάλοι ιδεολογικοί αγώνες ανήκουν στο παρελθόν, ο Χάρμαν θεωρεί ότι η Ιστορία δεν έχει τελειώσει. Γι' αυτό και έγραψε αυτό το βιβλίο. Διότι «η κατανόηση της Ιστορίας είναι βασική για να ανακαλύψουμε εάν και με ποιον τρόπο μπορούμε να αλλάξουμε από εδώ και πέρα τον κόσμο που ζούμε».

Μικέλα Χαρτουλάρη, Τα Νέα

Πώς έφτασε η ανθρώπινη κοινωνία στο δυσοίωνο σημείο που βρίσκεται σήμερα; Πώς διαμορφώθηκαν και πώς εγκαθιδρύθηκαν, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της υφηλίου, οι αυταρχικές εξουσίες, οικονομικές, πολιτικές, ιδεολογικές; Πώς οι εξουσίες αυτές υποχρέωσαν εκατομμύρια ανθρώπους, που με τον μόχθο τους οικοδόμησαν την πρόοδο, να έχουν ελάχιστα δικαιώματα, ελάχιστο μερίδιο στο ίδιο τους το έργο;

            Η Λαϊκή Ιστορία του Κόσμου είναι η Ιστορία όλων των λαών του κόσμου από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι τις μέρες μας. Η πρώτη ιστορία στο είδος της που διαλύει με τεκμήρια τον μύθο για τον «ανώτερο» δυτικό πολιτισμό, η πρώτη ιστορία που επίσης αποσείει την ευρωκεντρική ματιά στην εξέλιξη του πολιτισμού, η πρώτη ιστορία που αποδεικνύει ότι παρόμοιες περιβαλλοντικές και τεχνολογικές συνθήκες συντέλεσαν στο να συγκροτηθούν παρόμοιες κοινωνίες στην Ελλάδα, την Ινδία, την Κίνα.

            Η Λαϊκή Ιστορία του Κόσμου ανατρέπει όλα τα γνωστά στερεότυπα για τη φεουδαρχία, το Βυζάντιο, το Ισλάμ, τους λαούς και τους πολιτισμούς στην Αφρική και φυσικά για την αποικιοκρατία. Και με εξίσου τολμηρή, πρωτότυπη σκέψη διαπραγματεύεται όλη τη νεότερη Ιστορία, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις επαναστάσεις του εικοστού αιώνα, στους δύο παγκόσμιους πολέμους και στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου.

            Η Λαϊκή Ιστορία του Κόσμου είναι αυτό που ορίζει ο τίτλος της. Δίχως να απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις από τον αναγνώστη, ζωντανεύει τις βαθύτερες τάσεις της ανθρωπότητας, εκείνες που κινούνται κάτω από την επιφάνεια των εκάστοτε κοινωνιών –γεγονός που κατορθώνει με γλαφυρή, συναρπαστική γλώσσα.

Ο Βρετανός σοσιαλιστής, ακτιβιστής και διακεκριμένος ιστορικός Κρις Χάρμαν (Chris Harman) (1942-2009) υπήρξε διευθυντής της εφημερίδας Socialist Worker και εκδότης του περιοδικού International Socialism.

 

Λαϊκή ιστορία του κόσμου. Από την εποχή του λίθου έως και τη νέα χιλιετία.

Κώστας Θεριανός

Το βιβλίο του Χάρμαν αποτελεί ένα εγχείρημα συνοπτικής παρουσίασης της Παγκόσμιας Ιστορίας από την εποχή του λίθου έως και τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Ο συγγραφέας προσπαθεί να αναδείξει τις δυνάμεις που οδήγησαν στην αλλαγή των κοινωνιών και προκαλούν την ιστορική εξέλιξη. Ο τρόπος παραγωγής, ο τρόπος απόσπασης του πλεονάσματος από τις εργαζόμενες τάξεις σε κάθε ιστορική περίοδο και η πάλη των τάξεων αποτελούν τα νήματα που υφαίνουν την παγκόσμια ιστορική αφήγηση που επιχειρεί ο Χάρμαν από την λίθινη εποχή, την περίοδο της«επανάστασης του άστεως», μέχρι την εποχή μας. Υπάρχουν ορισμένες ιδέες κλειδιά στην πορεία της αφήγησης, στις οποίες ο Χάρμαν επανέρχεται διαρκώς μέσα στο έργο του και τις οποίες καλεί τον αναγνώστη να τις αναστοχαστεί. Η πρώτη είναι ότι η ιστορία «δεν τελειώνει»με κάποιο κοινωνικό σύστημα παρά το γεγονός ότι οι ισχυροί σε όλα τα κοινωνικά συστήματα θεωρούσαν ότι συνιστούν «το τέλος της ιστορίας» και ότι η επικράτεια και η επικυριαρχία τους θα είναι αιώνια.Η δεύτερη ιδέα, η οποία συνιστά στροφέα της αφήγησης του Χάρμαν είναι ότι δεν υπάρχει κάποια αιώνια μοχθηρή ανθρώπινη φύση, δεν «είμαστε όλοι παιδιά του Κάιν»καταδικασμένα στην αλληλοσφαγή για την επιβίωση. Η τρίτη ιδέα είναι ότι η ιστορία δεν είναι αποτέλεσμα της δράσης μεγάλων ανδρών. Άλλωστε, η αντίληψη αυτή σφραγίζει και την πρώτη σελίδα του βιβλίου που ξεκινά με το ποίημα του Μπρεχτ «Ερωτήσεις ενός εργάτη που διαβάζει». Οι υλικοί όροι ύπαρξης είναι αυτοί που οδηγούν την ανθρωπότητα στην βαρβαρότητα και όχι η δήθεν μοχθηρή φύση του ανθρώπου.Στο πλαίσιο αυτής της αντίληψης, ο Χάρμαν θέτει και απαντά διαλεκτικά το ερώτημα αν ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν αποτέλεσμα της ψυχοπάθειας του Χίτλερ: «Ο Χίτλερ ήταν ρατσιστής ψυχοπαθής, με φιλοδοξίες να επιβάλει μια εθνοτικά «εκκαθαρισμένη» Γερμανία ως την κεντρική δύναμη στην Ευρώπη και ως κυρίαρχη παγκόσμια δύναμη. Όμως, στα τέλη της δεκαετίας του 1930, η στρατηγική του ήταν λογική από την σκοπιά του γερμανικού καπιταλισμού». Η τέταρτη ιδέα είναι η αποδόμηση της ευρωκεντρικής αφήγησης της ιστορίας μέσω της ανάδειξης της ιστορικής πορείας και των άλλων πολιτισμών (Ινδία, Κίνα, Αφρική, Αμερική).Ενδεικτικό αυτής της προσπάθειας είναι ότι αφιερώνει μια ενότητα του βιβλίου του στους αφρικανικούς πολιτισμούς, οι οποίοι εξαφανίσθηκαν και επιχωματώθηκαν από την αποικιοκρατία, εξηγώντας ταυτόχρονα τους όρους συγκρότησης της ιστορικής μελέτης αυτών των πολιτισμών στην καπιταλιστική Δύση. Όμως, ό,τι κερδίζει σε πλάτος χάνει αναγκαστικά σε βάθος. Ένα εγχείρημα αφήγησης της παγκόσμιας ιστορίας δεν μπορεί να επιμείνει σε όλα τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα, αλλά να επιλέξει τα κυριότερα από αυτά. Επιλέγεται έτσι στις σελίδες που αφιερώνονται στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ως ενδεικτική της όξυνσης της ταξικής πάλης η εξέγερση του Σπάρτακου.Παραλείπονται οι εξεγέρσεις των Κορινθίων που οδήγησαν και στην καταστροφή της Κορίνθου από τον Μόμμιο, των Μακεδόνων και, το σημαντικότερο, η επανάσταση των δούλων και των ακτημόνων στην Πέργαμο και η απόπειρα θεμελίωσης μιας κοινοκτημονικής Πολιτείας του Ήλιου.Αντίστοιχο βιβλιογραφικό έλλειμμα είναι η μη χρήση των αναλύσεων του Τζορτζ Τόμσον για το Προϊστορικό Αιγαίο. Η ενότητα για την Βυζαντινή Αυτοκρατορία τιτλοφορείται «Βυζάντιο, το ζωντανό απολίθωμα» και εμμένει ότι καμία πρόοδος δεν υπήρξε στην αυτοκρατορία, άποψη που έχει προ πολλού ανατραπεί από τα έργα των Ντήλ, Βασίλιεφ, Οστρογκόρσκυ. Αξίζει να επισημανθεί ότι βασική πηγή του Χάρμαν για το Βυζάντιο είναι η Μεσαιωνική Ιστορία του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ και όχι η Βυζαντινή του ίδιου πανεπιστημίου,που δίνει μια εντελώς διαφορετική και πιο πλήρη εικόνα της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Τέτοιες παραλείψεις που αναγκαστικά χαρακτηρίζουν κάθε εγχείρημα αφήγησης της παγκόσμιας ιστορίας μπορούν να σημειωθούν πολλές στο βιβλίο, χωρίς όμως να μειώνουν σε καμία περίπτωση την αξία του. Ο Χάρμαν έγραψε ένα βιβλίο αναφοράς, όπως επισημαίνει και ο Χάουαρντ Ζιν. Το χρονολόγιο στην αρχή της κάθε ενότητας και το πολύ καλό γλωσσάριο στο τέλος του βιβλίου το καθιστούν απαραίτητο βοήθημα για όποιον θέλει να κατανοήσει τις δυνάμεις που κίνησαν και κινούν την ιστορία του κόσμου και την ίδια στιγμή να αποκτήσει μια σαφή εικόνα, ένα ολόγραμμα της παγκόσμιας ιστορίας. Μια εικόνα στην οποία η κοινωνιολογική και οικονομική ανάλυση δεν εξαφανίζει τα ιστορικά γεγονότα και τον χρόνο, αλλά ούτε τα γεγονότα και ο χρόνος εμποδίζουν τον αναγνώστη να κατανοήσει τις τάσεις και τις κοινωνικές δυνάμεις που τα προκαλούν Πλεονέκτημα της ελληνικής έκδοσης αποτελεί η μετάφραση της Ελένης Αστερίου που κατόρθωσε να ανταπεξέρθει με άριστο τρόπο σε ένα πολύ δύσκολο και ιδιότροπο,σε πάρα πολλά σημεία, αγγλικό πρωτότυπο κείμενο. Πηγή: Αριστερό βήμα