Έτσι γράφτηκε η πρώτη σελίδα του σύγχρονου μυθιστορήματος. Ξαναδιαβάζουμε τη ΔΙΚΗ και συζητάμε με τον Δημήτρη Στεφανάκη το θέμα "Ο Κάφκα και το τέρας της γραφειοκρατίας"

 

130 χρόνια από τη γέννηση του Φραντς Κάφκα

της Λαμπρινής Κουζέλη  

Ο Κάφκα γεννήθηκε στις 3 Ιουλίου 1883. Σαρανταένα χρόνια μετά, και ταλαιπωρημένος από τη φυματίωση πέθανε από ασιτία όπως ο εμπορικός αντιπρόσωπος Γκρέγκορ Σάμσα, ο άνθρωπος-κατσαρίδα που πρωταγωνίστησε στη νουβέλα του «Η μεταμόρφωση (1915).

 

Γεννημένος στην Πράγα, στις 3 Ιουλίου του 1883, ο τσεχο-εβραίος συγγραφέας Φραντς Κάφκα ανήκει στη χορεία των πιο επιδραστικών λογοτεχνών του 20ού αιώνα. Είναι ο κατεξοχήν εκφραστής του εξπρεσιονισμού και ο πεζογράφος που ανανέωσε το είδος του φανταστικού αφηγούμενος αγχώδεις, εφιαλτικές καταστάσεις που αποδίδουν χαρακτηριστικά τις νέες συνθήκες ζωής στη νεωτερική εποχή.

Στη διάρκεια της ζωής του ο Κάφκα έγραφε διαρκώς –στα γερμανικά–, αλλά δημοσίευε ελάχιστα. Οι μελετητές του υπολογίζουν ότι, όσο ζούσε ο Κάφκα, είδαν το φως της δημοσιότητας λιγότερες από 450 σελίδες, διηγήματα τυπωμένα κυρίως σε λογοτεχνικά περιοδικά. Παίδευε πολύ τα κείμενά του και ό,τι δεν τον ικανοποιούσε αισθητικά κατέληγε στη φωτιά. Εκτιμάται ότι είχε καταστρέψει το ενενήντα τοις εκατό των γραπτών του. Αντίστοιχη ήταν και η οδηγία που άφησε πεθαίνοντας στον στενό φίλο του Μαξ Μπροντ (1884-1968), τον εκτελεστή της διαθήκης του: «Ακριβέ μου Μαξ, η τελευταία μου επιθυμία: Ολα όσα αφήνω πίσω μου… ημερολόγια, χειρόγραφα, επιστολές (δικές μου και άλλων), σημειώσεις κτλ. να καούν αδιάβαστα. Δικός σου, Φραντς Κάφκα». 

Αν ο Μπροντ είχε εκτελέσει την τελευταία επιθυμία του φίλου του, σήμερα δεν θα γράφονταν αυτές οι γραμμές. Εκείνος όμως πίστευε πολύ στη ρηξικέλευθη γραφή του Κάφκα και δεν σκόπευε να καταστρέψει τα κείμενά του – του το είχε δηλώσει μάλιστα. Σε αυτή τη δήλωση στηρίχθηκε για να παραβεί την εκπεφρασμένη εντολή του φίλου του εκδίδοντας ένα ένα τα κείμενα του Κάφκα από τα ημιτελή χειρόγραφά του: «Δίκη» (1925), «Πύργος» (1926), «Αμέρικα» (1927)… Το 1939, φεύγοντας από την Πράγα για την Παλαιστίνη λίγο προτού οι ναζιστές κλείσουν τα σύνορα της Τσεχίας, ο Μπροντ παίρνει μαζί του μια βαλίτσα με τα κατάλοιπα του Κάφκα. Στη διάρκεια της ζωής του ο Μαξ Μπροντ δημοσίευσε περίπου 83 βιβλία του Κάφκα ή για τον Κάφκα, υποβάλλοντας στη διεθνή λογοτεχνική κοινότητα την αίσθηση ότι το έργο του ήταν τόσο ξεχωριστό, τόσο σπουδαίο, που αποτελούσε κοινό κτήμα της ανθρωπότητας και δεν ανήκε σε κανέναν για να το απαγορεύσει, ούτε στον ίδιο.   

 Αφιερωμένο στον Κάφκα  το doodle της 3ης Ιουλίου η Google, που παραπέμπει στην περίφημη νουβέλα του «Η μεταμόρφωση»

Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα του 20ού αιώνα κυνήγησαν τα έργα του Κάφκα, για διαφορετικούς λόγους. Έργα εβραίου, τα κείμενά του απαγορεύτηκαν από τους ναζιστές με την αιτιολογία ότι ήταν «βλαπτικά και ανεπιθύμητα». Λογοτέχνης ο οποίος βρισκόταν πολύ μακριά από το σταλινικό δόγμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, ο οποίος δεν εξέφραζε την πραγματικότητα της επανάστασης, ο Κάφκα απαγορεύτηκε στη Σοβιετική Ένωση αλλά και στην πατρίδα του ως συγγραφέας επικίνδυνος, καταθλιπτικός και παρακμιακός, ικανός να εμπνεύσει απελπισία. 

Το έργο του Κάφκα αντιστάθηκε σε όλες τις απαγορεύσεις και επιβιώνει παραμένοντας διαρκώς επίκαιρο και δημοφιλές. Οι φανταστικές εφιαλτικές ιστορίες του, το σουρεαλιστικό χιούμορ του και η εξπρεσιονιστική γραφή του, που εκφράζει το άγχος, την αγωνία και την αποξένωση του σύγχρονου ανθρώπου σε έναν εχθρικό κόσμο απρόσωπης γραφειοκρατικής εξουσίας και καταπίεσης, άφησαν το αποτύπωμά τους σε μια ολόκληρη στρατιά επιγόνων – ξεκινώντας με τον πολύ συγγενικό του και εξίσου επιδραστικό Μπόρχες και περνώντας στον Σαρτρ και στους υπαρξιστές, στον Καμί, στον Ιονέσκο, στον Κούντερα, στον Ναμπόκοφ, στον Σαραμάγκου, στον Μάρκες... Ένας κόσμος, μια θεματολογία, μια ατμόσφαιρα, μια άποψη για την ανθρώπινη κατάσταση και την κοινωνία, που περικλείονται σε ένα επίθετο το οποίο έχει πλέον ενταχθεί στο καθημερινό λεξιλόγιο: «καφκικός». 

Ο Κάφκα πέθανε στις 3 Ιουνίου του 1924 στο σανατόριο Κίρλινγκ στα περίχωρα της Βιέννης. Ταλαιπωρημένος από τη φυματίωση, ο λαιμός του αρνιόταν να καταπιεί οτιδήποτε του έδιναν να φάει. «'Eσβησε» από ασιτία, όπως ο εμπορικός αντιπρόσωπος Γκρέγκορ Σάμσα, ο άνθρωπος-κατσαρίδα που πρωταγωνίστησε στην περίφημη νουβέλα του «Η μεταμόρφωση (1915)», ένα από τα ελάχιστα κείμενα που τύπωσε ο Κάφκα όσο ζούσε. Ήταν 41 ετών.

Πηγή : εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ» ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  03/07/2013 07:58