100 βιβλία που δεν αγάπησαν οι Ελληνες

του Γιάννη Μπασκόζου

Η κατασκευή «διεφθαρμένων» αναγνωστών, οι περιστασιακοί αγοραστές των μπεστ σέλερ και η χαμηλής ποιότητας παιδεία οι λόγοι για τις μηδαμινές πωλήσεις λογοτεχνικών έργων αναφοράς και κλασικών συγγραφέων.

Είναι δυνατόν να υπάρχουν μυθιστορήματα του Τολστόι, του Ντίκενς, του Μπαλζάκ αλλά και νεότερων, όπως ο Ναμπόκοφ, ο Μέιλερ ή ο Καπότε, που οι έλληνες αναγνώστες τούς γύρισαν την πλάτη; Ή άλλα εμβληματικά έργα ξένων λογοτεχνιών που πέρασαν στη χώρα μας απαρατήρητα; Ή σύγχρονα έργα που έπαιξαν ρόλο στη διαμόρφωση της λογοτεχνικής συνείδησης στον σημερινό δυτικό κόσμο και στην Ελλάδα... έμειναν στα ράφια;

Αυτά τα ερωτήματα δεν απαντήθηκαν - αν και φάνηκαν να συγκινούν τους ακροατές του ραδιοφωνικού σταθμού ΒΗΜΑ FM: εδώ και μερικούς μήνες στη νυχτερινή ζώνη του, την οποία επιμελείται ο Μάκης Προβατάς, άκουγαν να παρουσιάζονται 100 σπουδαία βιβλία που δεν αγαπήθηκαν από το ελληνικό κοινό. Οι περισσότεροι ακροατές ζήτησαν λεπτομέρειες γι' αυτά, έλαβαν μέρος σε διαγωνισμούς για να τα κερδίσουν, ενώ πρότειναν και άλλα παρόμοια που θα ήθελαν να διαβάσουν. Για τέσσερις μήνες η ραδιοφωνική αυτή συζήτηση εξελίχθηκε στην αναζήτηση των χαμένων ευκαιριών ανάγνωσης: βιβλία που έπρεπε να διαβαστούν και για διάφορους λόγους δεν έφθασαν σε αυτούς που θα ήθελαν να τα διαβάσουν.

Αν χωρίζαμε αυτά τα 100 βιβλία σε ζώνες θα διαπιστώναμε ότι κάποια ανήκουν στα βιβλία αναφοράς. Για παράδειγμα, το έπος Βάλτερ ο χεροδύναμος (εκδ. Στοχαστής), λατινική διασκευή χαμένου ηρωικού άσματος από τον κύκλο των «Νιμπελούνγκεν», που γράφτηκε μεταξύ του Θ' και του Ι' αιώνα. Το βιβλίο, γραμμένο από μοναχό, έχει αναφορές τόσο στη γερμανική μυθολογία όσο και στην ελληνική, ενώ εκπλήσσει με την τολμηρότητα και τις ανατροπές του.

Αδιάβαστο όμως έμεινε για τους Ελληνες και το Νιμπελούνγκεν (εκδ. Στοχαστής). Το τραγούδι των Νιμπελούνγκεν έχει χαρακτηριστεί ως το ωραιότερο μεσαιωνικό έπος, η «Ιλιάδα της γερμανικής φιλολογίας», ενώ ενέπνευσε τον Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν στη συγγραφή της διάσημης τριλογίας του Ο άρχοντας των δαχτυλιδιών, τον Ριχάρδο Βάγκνερ στη σύνθεση της θαυμαστής τετραλογίας του «Το δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν», αλλά και τον Φριτς Λανγκ, που το μετέφερε στη μεγάλη οθόνη.

Στην ίδια ζώνη, των βιβλίων αναφοράς που δεν έτυχαν θερμής υποδοχής, θα βρούμε και το Walden (εκδ. Κέδρος) του Ντέιβιντ Χένρι Θορό, το πρώτο ίσως οικολογικό μανιφέστο που ενέπνευσε όλο το χίπικο κίνημα, τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και τον Γκάντι. Ενα άλλο παράδειγμα είναι η ιστορία της Ζαν ντ΄Αρκ. Ο θρύλος της Παρθένας της Ορλεάνης έχει εμπνεύσει δεκάδες καλλιτέχνες όπως στο θέατρο τον Σίλερ, τον Σαρλ Πεγκύ, τον Ανουίγ, στην όπερα τον Τζουζέπε Βέρντι, τον Κλοντέλ, στη μουσική τον Τσαϊκόφκσι, στον κινηματογράφο τον Ντράγερ, στη ζωγραφική τον Ενγκρ κ.ά. Στην πεζογραφία, το βιβλίο του Μαρκ Τουέν Ιωάννα της Λωρραίνης (εκδ. Νεφέλη) δεν είχε τύχη... 

Αναγνωστική «διαφθορά»

«Γιατί δεν πουλάνε κάποιοι γνωστοί συγγραφείς;» ρωτώ τον Ανταίο Χρυσοστομίδη, υπεύθυνο της πολύ γνωστής σειράς ξένων συγγραφέων των εκδόσεων Καστανιώτη.«Πραγματικά είναι περίεργο εκ πρώτης όψεως να μην πουλάνε νομπελίστες όπως ο Σόουλ Μπέλοου ή ο Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ, που τα έργα τους αποτελούν σημείο αναφοράς της σύγχρονης λογοτεχνίας για οποιονδήποτε διαβάζει, σε όλον τον κόσμο. Ή άλλοι να "πουλάνε" μόνο ένα από τα έργα τους».

Παράδειγμα τρανό ο Ναμπόκοφ. Με εξαίρεση τη δημοφιλέστατη Λολίτα, τα υπόλοιπα έργα του, όπως το αριστούργημά του Ο αξιοπρεπής κύριος Πνιν ή η Χλωμή φωτιά (και τα δύο στις εκδόσεις Καστανιώτη) δεν είχαν τύχη, κάτι που σημαίνει ότι το σκάνδαλο της Λολίτας και όχι η λογοτεχνική αξία τράβηξαν τους αναγνώστες-καταναλωτές.«Δυστυχώς, δεν υπάρχει παιδεία, ο έλληνας αναγνώστης επηρεάζεται από τα μπεστ σέλερ. Αυτούς δεν τους θεωρώ αναγνώστες, είναι ευκαιριακοί. Οι καλοί αναγνώστες είναι τελικά λίγοι στη χώρα μας» λέει ο Ανταίος Χρυσοστομίδης.  

Στο ότι οι αναγνώστες επηρεάζονται από τα φτηνά μυθιστορήματα θα επιμείνει και ο Γιώργος Δαρδανός, ο οποίος έχει δημιουργήσει τη σειρά με μεγάλα έργα που έχουν επηρεάσει την παγκόσμια λογοτεχνία, όπως των Τόμας Μαν, Μέλβιλ, Ντίκενς κ.ά.: «Εμείς οι εκδότες κατασκευάσαμε "διεφθαρμένους" αναγνώστες. Ο έλληνας αναγνώστης συνήθισε να διαβάζει εύκολη, ροζ λογοτεχνία, αυτή που κάποτε πουλιόταν μόνο στα περίπτερα και κανένα βιβλιοπωλείο δεν καταδεχόταν να τη βάλει στις προθήκες του. Τα ντύσαμε με ωραία χαρτιά, βάλαμε γυαλιστερές φωτογραφίες και τα πουλήσαμε για λογοτεχνία. Πήγα προχθές στα Γιάννενα και σε βιβλιοπωλείο που επισκέφθηκα είδα ντάνες με το βιβλίο της Τζέιμς "Πενήντα αποχρώσεις του γκρι", αλλά υπήρχε ένα μόνον αντίτυπο Μέλβιλ, ένα αντίτυπο Ουίλκινς κ.λπ. Παρ' όλα αυτά εγώ θα επιμείνω, θα εξακολουθήσω να βγάζω καλά βιβλία. Είναι η μόνη μας ελπίδα. Αλλά έτσι δικαιώνομαι και απέναντι στον εαυτό μου ως εκδότη».

Επιμονή στους κλασικούς δείχνει και ο Ανδρέας Καρτάκης των εκδόσεων Ροές, με μια σειρά την οποία φροντίζει να ανανεώνει συχνά, διακινδυνεύοντας ακόμη και άγνωστους τίτλους. Ετσι η Ηδονή του Ντ΄Ανούτσιο μπορεί να σημείωσε κάποια επιτυχία - «έπαιξε, ίσως, ρόλο και ο τίτλος» λέει ο εκδότης - αλλά ο σημαντικός εκπρόσωπος του βερισμού, ο Σικελός Λουίτζι Καπουάνα, με το σπουδαίο έργο του Μαρκήσιος της Ροκαβερντίνα δεν συγκίνησε τους έλληνες αναγνώστες.

Ο κ. Καρτάκης τονίζει ότι «στην Ελλάδα δεν υπάρχει παιδεία αλλά ούτε σοβαρή εκπροσώπηση του βιβλίου από στελέχη υπουργείων, από καθηγητές ή διανοούμενους με δημόσια παρέμβαση, που θα ταρακουνούσε τα πράγματα, όπως παλαιότερα, στη δεκαετία του '50». Επιπλέον, «η μη ύπαρξη βιβλιοθηκών και καλλιέργειας αναγνωστικής συμπεριφοράς στα σχολεία διαμορφώνουν αναγνώστες χωρίς κουλτούρα, που έλκονται από το ευτελές βιβλίο». 

Κλασικοί και νέοι ...αγνοούμενοι

Υπάρχει επίσης η ζώνη των κλασικών: γνωστοί συγγραφείς που κάποια βιβλία τους γνώρισαν αποδοχή και κάποια άλλα, για ανεξήγητους λόγους, έμειναν στα ράφια. Επρεπε να έρθει, το 1989, η προκήρυξη της «17ης Νοέμβρη» με τσιτάτα του Μπαλζάκ - ο γάλλος συγγραφέας αποκαλούσε τις εφημερίδες «χαμαιτυπείο της σκέψης», «αποθήκες δηλητηρίου» που «ξεπερνούν το πιο βρώμικο εμπόριο όσον αφορά την κερδοσκοπία και τη συναλλαγή» - για να ψάξουν όλοι πού βρίσκονταν αυτές οι δηλητηριώδεις σκέψεις και να ανακαλύψουν το περίφημο έργο του Χαμένες ψευδαισθήσεις (εκδ. Εξάντας), το οποίο ως τότε δεν είχε κυκλοφορήσει ολόκληρο.

Οταν κυκλοφόρησε, το 1993, είχε πάψει να υφίσταται ενδιαφέρον. Ομοίως, ενώ ο μύθος της φάλαινας Μόμπι Ντικ είναι πολύ ισχυρός και στη χώρα μας καθώς όλοι τον γνωρίζουν από τα Κλασικά Εικονογραφημένα ή από τον κινηματογράφο, όταν κυκλοφόρησε η πλήρης έκδοση, με σημειώσεις και πολλά παράπλευρα στοιχεία, το έργο του Χέρμαν Μέλβιλ Μόμπι Ντικ, η φάλαινα (εκδ. Gutenberg) πούλησε αναλογικά πολύ λίγα.

Επίσης, ενώ η Αισθηματική αγωγή του Γκυστάβ Φλομπέρ γνώρισε περισσότερες από μία εκδόσεις στην Ελλάδα, το πρόπλασμά της, η Πρώτη αισθηματική αγωγή (εκδ. Νεφέλη) δεν είχε τύχη. Ενα από τα πιο ωραία ιστορικά μυθιστορήματα του Ρόμπερτ Γκρέιβς, το Εγώ ο Κλαύδιος (εκδ. Κέδρος), μετά βίας ξεπέρασε την πρώτη έκδοση ενώ, αν και γραμμένο το 1934, παραμένει φωτεινός οδηγός για το πώς η συμπεριφέρεται η αρχηγική εξουσία και το πώς η απληστία ή/και το σεξ κυριαρχούν στις επιλογές των εκάστοτε αρχηγών.

Αλλά και συγγραφείς του 20ού αιώνα εμφανίζουν έργα στα οποία το κοινό δεν ανταποκρίνεται, όπως Το δέρμα (εκδ. Μεταίχμιο) του Κούρτσιο Μαλαπάρτε - αν και μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο. Ούτε ο Ουίλιαμ Φόκνερ συγκίνησε με το πυκνό μυθιστόρημά του Ιερό (εκδ. Μεταίχμιο) τους έλληνες αναγνώστες.

Η φήμη και οι διακρίσεις δεν μετράνε

Πολλοί και από τους πολύ νεότερους συγγραφείς δεν είχαν τύχη. Ο Τζόναθαν Λίτελ με τις Ευμενίδες (εκδ. Λιβάνης), βιβλίο που ξεσήκωσε τη διανόηση της Ευρώπης με το προκλητικό θέμα του, τη διολίσθηση ενός διανοουμένου προς τον ναζισμό, πουλώντας εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα, στη χώρα μας σημείωσε εκκωφαντική αποτυχία. Την ίδια τύχη είχε και το ογκώδες έργο Κεντρική Ευρώπη (εκδ. Κέδρος) του Ουίλιαμ Βόλμαν, ένα μυθιστόρημα για την πορεία της χιτλερικής και ναζιστικής Ευρώπης, βραβευμένο με το National Book Award 2005.

Το ότι η φήμη ή ο θόρυβος δεν μετράει το αποδεικνύει και το παράδειγμα του Φόστερ Ουάλας. Οταν ο αμερικανός συγγραφέας αυτοκτόνησε, γράφτηκαν χιλιάδες λέξεις και έκλαψαν πολλοί από τους πιστούς του στην Ελλάδα. Η κυκλοφορία, λίγο αργότερα, της πολύ καλής συλλογής διηγημάτων του Αμερικάνικη λήθη (εκδ. Κέδρος) δεν κατάφερε να εξαντλήσει ούτε την πρώτη έκδοση. Τι είχε συμβεί; Ο μιντιακός θόρυβος από τον θάνατο του Ουάλας απευθύνθηκε σε αυτούς που καταναλώνουν πληροφορίες και κουτσομπολιά, ενώ οι συνεπείς αναγνώστες δεν τον ανακάλυψαν.

Οπως δεν ανακάλυψαν ούτε τον Τζούνο Ντιάζ και το έργο του Η σύντομη θαυμαστή ζωή του Οσκαρ Γουάο (εκδ. Λιβάνης), το οποίο δέχτηκε εξαιρετικές κριτικές, τιμήθηκε με το βραβείο Πούλιτζερ 2008 και πολλές ακόμη σημαντικές διακρίσεις. Ούτε ο Θεός των μικρών πραγμάτων (εκδ. Ψυχογιός) της βραβευμένης με Μπούκερ Αρουντάτι Ρόι σημείωσε υποδοχή ανάλογη αυτής που έτυχε στο εξωτερικό.

Η άποψη του Νίκου Καρατζά των βιβλιοπωλείων Ιανός δημιουργεί θετικές προσδοκίες καθώς τα στοιχεία πωλήσεων των βιβλιοπωλείων του δείχνουν μια επιστροφή στους κλασικούς. «Αν και υπάρχουν κάποιοι που συγκυριακά δεν ζητούνται, όπως ο Κάφκα ή ο Ζολά, με την πρώτη ευκαιρία - μια επανέκδοση ή μια ταινία - μπορεί να επανέλθουν στο προσκήνιο» σημειώνει.

Βιβλιοπώλες, εκδότες και συγγραφείς συμφωνούν ότι σε μια τέτοια περίοδο κρίσης χρειάζεται οι προσφορές να επικεντρωθούν στα καλά βιβλία, κλασικών και σύγχρονων συγγραφέων. Οχι μόνο ως αντίδοτο στην ευτέλεια της εποχής αλλά και ως θεμελιώδες συστατικό για τη διαμόρφωση μιας καλής βάσης αναγνωστών για τους μετέπειτα καιρούς.

Τα 100 βιβλία που δεν αγάπησαν οι έλληνες σύμφωνα με τη σειρά που παρουσιάστηκαν στο ΒΗΜΑFM στην εκπομπή του Μάκη Προβατά 

• Εγώ ο Κλαύδιος     ROBERT GRAVES               ΚΕΔΡΟΣ
•  Η μπαλάντα του λυπημένου καφενείου      CARSON Mc CULLERS        ΚΕΔΡΟΣ
•  Τα απομεινάρια μιας μέρας    KAZUO ISHIGURO   ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ
•  Έμφυτο Ελάτωμα     THOMAS PYNCHON           ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ
• Για ποιον χτυπά η καμπάνα ERNEST HEMINGWAY        ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ
• Τα τυφλά ηλιοτρόπια     ALBERTO MENDEZ              ΠΑΠΥΡΟΣ
•  Ο απρόθυμος φονταμενταλιστής  MOHSIN HAMID ΠΑΠΥΡΟΣ  
• Αμερικάνικη λήθη           DAVID FOSTER WALLACE    ΚΕΔΡΟΣ
• Ο Οδοιπόρος           FERNANDO PESSOA            ΝΕΦΕΛΗ 
• H  πρώτη αισθηματική αγωγή GUSTAVE FLAUBERT            ΝΕΦΕΛΗ
• Ιωάννα της Λωραίνης    MARK TWAIN                       ΝΕΦΕΛΗ
• Mεσσιας         GORE VIDAL               Εικοστου Πρωτου
• Πολιτισμός και Βαρβαρότητα   EDGAR MORIN        Εικοστου Πρωτου
• Ανθρώπινο, πάρα πολύ ανθρώπινο  FRIEDRICH  NIETZSCHE   Πανοπτικόν
• Πραγματεία περι Εθελοδουλείας   ETIENNE DE LA BOETIE Πανοπτικον
• Ultimatum     FERNANDO  PESSOA        AΡΜΟΣ
• Πως να αλλάξουμε τον κόσμο  Eric Hobsbawm                  Θεμέλιο
• Το δέρμα     CURZIO MALAPARTE         Μεταίχμιο
• Ιερό   William Faulkner                 Μεταίχμιο
• Η εποχή των άκρων     Eric Hobsbawm                  Θεμέλιο
• Αρετή και τρομοκρατία     Ροβεσπιέρος       Εικοστού Πρώτου
• Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων  Dostoyevsky        Γκοβόστη
• Ταπεινοι και Καταφρονεμενοι        Fyodor Dostoyevsky        Γκοβόστη
• Το τέλος μιας σχέσης     Greene Graham                Μεταίχμιο
• Το ασήμαντο αιώνια επαινούν Arthur Schopenhauer        Κάκτος
• Ο δρομος για την αποβαθρα του Γουιγκαν   George Orwell,                Κακτος
• Μεγάλες Προσδοκίες   Charles Dickens  Κέδρος
•  «Ο αξιοπρεπής κύριος Πνιν»   Vladimir Nabokov      Καστανιωτη
• Θαυμαστός καινούργιος κόσμος       Aldous    Huxley             Κάκτος
• Σατανικοί στίχοι    Salman Rushdie              Ψυχογιός
• Ο Πύργος FRANZ KAFKA                  Κέδρος
• Ο κόσμος του χθες   Stefan    Zweig                   Printa
• Καθώς Ψυχορραγώ WILLIAM FAULKNER             Κέδρος
• Η ανθρωπινότητα της ανθρωπότητας  E. ORIN  Εικοστου Πρωτου
• Η ανθρώπινη μοίρα   Andre   Malraux                   Εξάντας  
• Χαμένες ψευδαισθήσεις  Honoré de  Balzac                Εξάντας 
• Ο μαιτρ της Δευτέρας Παρουσίας    Leo Perutz        Κίχλη
• Η πτώση    Albert  Camus         Καστανιώτη
• Το υπόγειο        FYODOR DOSTOYEVSKY        Γκοβόστη
• Το άλικο γράμμα  NATHANIEL  HAWTHORNE       ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
• Η μεγάλη λογική  G. W. Fr. Hegel                   Παπαζήση
• Ρέκβιεμ     Anna Akhmatova                    AΡΜΟΣ
• Το θαλασσινό κοιμητήριο      PAUL VALERY                        AΡΜΟΣ
• Οι ελεγείες του Ντουινο    RAINER-MARIA RILKE             AΡΜΟΣ
• Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα    Mikhail Bulgakov                    ΘΕΜΕΛΙΟ
• Moμπι Ντικ η Φαλαινα     Herman Melville                       Gutenberg  
• Ο Zοφερός Oίκος    Charles Dickens                   Gutenberg 
• Μέλμοθ ο περιπλανώμενος  CHARLES MATURIN              Gutenberg
• Εκείνοι που πυρπόλησαν το ρύζι    ΜΑΡΕΚ ΧΟΥΑΣΚΟ                 Mελάνι
• Στην κόψη του ξυραφιού  SOMERSET MAUGHAM           Mελάνι
• Ο αόρατος                                           George Wells                            Κίχλη
• Η καρδιά του σκότους                         Joseph Conrad                       Πατάκη
• Κισμέτ       Rainer Maria Rilke                   Νεφέλη
• Οι μεγάλες στιγμές της ανθρωπότητας   Stefan Zweig                        Πατάκη
• Χάος- Διηγήματα     Luigi Pirandello                   Καστανιώτη 
• Το Όνειρο ενός γελοίου ανθρώπου       Fyodor Dostoyevsky            AΡΜΟΣ
• O τοίχος                                               Jean-Paul Sartre                 Πατάκη
• Η Ζωή και οι Απόψεις του Τριστάμ Σάντι   Laurence Sterne          Gutenberg
• Λεβιάθαν     Paul Auster             Σ. Ι.Ζαχαρόπουλος 
• Ανήλικος Δολοφόνος   Graham Greene              Σ. Ι.Ζαχαρόπουλος 
• Στη χώρα των κηφήνων      Heinrich Mann                Σ. Ι.Ζαχαρόπουλος 
• Μια εποχή στη Κόλαση    Arthur Rimbaud                 Γαβριηλίδης
• Ο καλόγερος                                    Matthew Lewis                 Gutenberg
• Επιτήρηση και Τιμωρία    Michel Foucault                       Κέδρος
• Το κόκκινο και το μαύρο      Stendhal                          ΠΑΠΥΡΟΣ
• Η πολιτική ως επάγγελμα       Max Weber                   ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ
• Όπλα, μικρόβια και ατσάλι     Jared Diamond                 ΚΑΤΟΠΤΡΟ
• Οι άνθρωποι της αβύσσου                     Jack London                       ΡΟΕΣ
• O θησαυρός των ταπεινών               Maurice  Maeterlinck             PRINTA
• Σκέψεις για την Τρομοκρατία     Albert  Camus                   Καστανιώτη
• Συνοπτική ιστορία της Ελλάδας            Richard Clogg                   Κάτοπτρο
• Αφορισμοί για τη πρακτική σοφία της ζωής   Arthur Schopenhauer   PRINTA
• Μαθήματα για την παιδεία     FRIEDRICH  NIETZSCHE         PRINTA
• Η Ζωή του Αρσένιεφ                          IVAN BUNIN                         ΡΟΕΣ
• Αόρατος Άνθρωπος   RALPH  ELLISON                     ΚΕΔΡΟΣ
• Μικρή ιστορία του κόσμου   ERNST GOMBRICH                 Πατάκη
• Μοναστήρι της Πάρμας   STENDHAL                          ΕΞΑΝΤΑΣ
• Τυχαιότητα, ειρωνεία, αλληλεγγύη       RICHARD RORTY               ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ
• HENRY-DAVID THOREAU             ΚΕΔΡΟΣ
• Αποτυχημένες πολιτείες    NOAM  CHOMSKY                     Πατάκης
• H ανατομία του φασισμού       ROBERT PAXTON                       ΚΕΔΡΟΣ
• Οι αόρατες πόλεις       Italo Calvino                       Καστανιώτη
• Περί αναρχισμού                            Noam Chomsky                         ΚΕΔΡΟΣ
• Η μνήμη της ανθρωποτητας-Οι μεγάλες εφευρέσεις   Πάπυρος-Larousse
• Ο ανηθικολόγος                                   Andre Gide                          Πατάκης 
• Βιργιλίου Θάνατος                            Hermann Broch                    Gutenberg
• Γαλάζιο τετράδιο                             Daniil Kharms                          Νεφέλη
• Ο άρχοντας των μυγών                  William Golding                    Καστανιώτη
• Ο κλέφτης                                      Georg Heym                         Νεφέλη
• Αρμαντέιλ                                      WILKIE COLLINS                   Gutenberg
• Εν ψυχρώ                                      Truman Capote                    Καστανιώτη
• Τα μοιραία αυγά                            Michail  Bulgakov                    AΡΜΟΣ
• Η ερμηνεία των πολιτισμών     Clifford Geertz                   ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ
• Αλληλοβοήθεια                              Pyotr Kropotkin                     Καστανιώτη
• Tο τοτέμ του λύκου                      Jiang  Rong                           Ψυχογιός
• Το σπίτι της Ματριόνα              Aleksandr Solzhenitsyn                 Πάπυρος
• Η σύντομη θαυμαστή ζωή   του Όσκαρ Γουάο  Junot Díaz        ΛΙΒΑΝΗ
• Ο Θεός των μικρών πραγμάτων        Arundhati  Roy                     Ψυχογιός
• Βάλτερ   ο χεροδύναμος                         Ανώνυμος                         Στοχαστής
• Τζόναθαν Λίτελ                                 Ευμενίδες                            Λιβάνης

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κάποια δεν πούλησαν σε απόλυτους αριθμούς, άλλα δεν πούλησαν σχετικά με τις εκατοντάδες χιλιάδες ή εκατομμύρια αντίτυπα που πουλήθηκαν σε όλο τον κόσμο και κάποια τέλος ενώ έχουν βγει σε αρκετές εκδόσεις εντούτοις δεν έκαναν επιτυχία σε καμία από αυτές. Τα στοιχεία δόθηκαν από τους ίδιους εκδοτικούς οίκους.

πηγή ΤΟ ΒΗΜΑ 10/3/2013