Ο δρόμος για την μεταρρύθμιση της ελληνικής κοινωνίαςΒιβλιοπαρουσίαση : Λουκάς Βλάχος
1. Εισαγωγή
Θα ήθελα να ξεκινήσω σχολιάζοντας την διαδικασία μέσα από την οποία προέκυψε αυτό το βιβλίο. Η διαδικασία αυτή, την οποία είχα την τιμή να παρακολουθήσω από την αρχή, είναι πρωτότυπη και άκρως ενδιαφέρουσα. Ο συνάδελφος Θέμης Λαζαρίδης είναι ο δημιουργός μια μεγάλης, ακαδημαϊκής (και όχι μόνο) παρέας (FORUM) μέσα από ένα πολύ δραστήριο Blog με τον τίτλο GREEK UNIVERSITY REFORM FORUM (GURF). Στο χώρο αυτό ο Θέμης προτείνει, σχολιάζει και παραθέτει θέματα για συζήτηση και πληροφορίες. Ακολουθούν συζητήσεις, κάποιες φορές όχι ιδιαίτερα πολιτισμένες (πράγμα στο οποίο βοηθά η ανωνυμία και είναι μάλλον αναμενόμενο σε τέτοια FORUM), αλλά και πάρα πολλές εξαιρετικά ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις με προσεγμένα σχόλια. Η σύνθεση των δικών του απόψεων με τις απόψεις που καταγράφονται στο GURF αποτέλεσε τη «βάση δεδομένων» για τούτο το βιβλίο. Ο Θέμης, χωρίς τα «δεδομένα» των ανώνυμων και επώνυμων συνομιλητών του στο GURF δύσκολα θα συγκέντρωνε τις απαιτούμενες πληροφορίες ή θα έπιανε τον παλμό των γεγονότων στην Ελλάδα.
· Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό αυτού του βιβλίου είναι ότι δεν μιλάει αφηρημένα και γενικόλογα. Λέει τα πράγματα με το όνομά τους. Στα περισσότερα βιβλία που προσεγγίζουν το θέμα αυτό, η έκθεση των προβλημάτων είναι γενική και αφηρημένη… ποτέ δεν θα διαβάσεις συγκεκριμένα παραδείγματα και αναφορές σε ονόματα κι άρα μπορούν όλοι να κοιμηθούν ήσυχοι θεωρώντας ότι όσα περιγράφονται είναι προβλήματα των άλλων και όχι δικά μας. Το προσωπικό κόστος από μια τέτοια προσέγγιση και οι κατηγορίες που έχει δεχτεί το βιβλίο και ο συγγραφέας του για αυτήν την επιλογή είναι αρκετές. Συνήθως δεν μας αρέσει να γινόμαστε συγκεκριμένοι και έτσι το πρόβλημα της διαφθοράς γιγαντώνεται εξαιτίας της ατιμωρησίας.
· Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό αυτού του βιβλίου είναι ότι δεν μιλάει αφηρημένα και γενικόλογα. Λέει τα πράγματα με το όνομά τους. Στα περισσότερα βιβλία που προσεγγίζουν το θέμα αυτό, η έκθεση των προβλημάτων είναι γενική και αφηρημένη… ποτέ δεν θα διαβάσεις συγκεκριμένα παραδείγματα και αναφορές σε ονόματα κι άρα μπορούν όλοι να κοιμηθούν ήσυχοι θεωρώντας ότι όσα περιγράφονται είναι προβλήματα των άλλων και όχι δικά μας. Το προσωπικό κόστος από μια τέτοια προσέγγιση και οι κατηγορίες που έχει δεχτεί το βιβλίο και ο συγγραφέας του για αυτήν την επιλογή είναι αρκετές. Συνήθως δεν μας αρέσει να γινόμαστε συγκεκριμένοι και έτσι το πρόβλημα της διαφθοράς γιγαντώνεται εξαιτίας της ατιμωρησίας.
2. Μερικά χαρακτηρίστηκα αποσπάσματα και επισημάνσεις από το βιβλίο.
Ας έρθουμε στο ίδιο το βιβλίο και όσα περιγράφει. Η ανάλυση ακολουθεί δύο μέρη: το πρώτο αναφέρεται σε διαπιστώσεις γύρω από τα προβλήματα και ακολουθούν οι προτεινόμενες λύσεις.
· Από την εισαγωγή ακόμα, το βιβλίο ξεκαθαρίζει μερικές μεγάλες (αλλά στην πράξη ξεχασμένες) αλήθειες: «Η υποβάθμιση του Πανεπιστημίου ισοδυναμεί με εθνική καταστροφή» και παρακάτω «Το πανεπιστήμιο παίζει καίριο ρόλο σε μια κοινωνία: οφείλει να είναι η πνευματική πρωτοπορία και η «ατμομηχανή» για την πρόοδο της χώρας. Επομένως , η ποιότητα των πανεπιστημίων επηρεάζει ολόκληρο το εκπαιδευτικό, οικονομικό και κοινωνικό γίγνεσθαι.» Αυτά τα λόγια είναι αυτονόητα για όσους έχουν παρακολουθήσει τον ειδικό ρόλο που παίζει στην κοινωνία και την οικονομία στις αναπτυγμένες χώρες το πανεπιστήμιο. Στο θέμα αυτό επανέρχεται ο κ. Λαζαρίδης αργότερα όταν ρωτάει «Γιατί μεταρρύθμιση;» και γράφει: «η ενημερωμένη ελληνική κοινωνία είναι η ελπίδα για την προώθηση της μεταρρύθμισης».
· Δυστυχώς όμως η ελληνική κοινωνία και οι εκλεγμένοι εκφραστές της στην πολιτική σκηνή της χώρας άλλα περιμένουν από το πανεπιστήμιο.
Ας έρθουμε στο ίδιο το βιβλίο και όσα περιγράφει. Η ανάλυση ακολουθεί δύο μέρη: το πρώτο αναφέρεται σε διαπιστώσεις γύρω από τα προβλήματα και ακολουθούν οι προτεινόμενες λύσεις.
· Από την εισαγωγή ακόμα, το βιβλίο ξεκαθαρίζει μερικές μεγάλες (αλλά στην πράξη ξεχασμένες) αλήθειες: «Η υποβάθμιση του Πανεπιστημίου ισοδυναμεί με εθνική καταστροφή» και παρακάτω «Το πανεπιστήμιο παίζει καίριο ρόλο σε μια κοινωνία: οφείλει να είναι η πνευματική πρωτοπορία και η «ατμομηχανή» για την πρόοδο της χώρας. Επομένως , η ποιότητα των πανεπιστημίων επηρεάζει ολόκληρο το εκπαιδευτικό, οικονομικό και κοινωνικό γίγνεσθαι.» Αυτά τα λόγια είναι αυτονόητα για όσους έχουν παρακολουθήσει τον ειδικό ρόλο που παίζει στην κοινωνία και την οικονομία στις αναπτυγμένες χώρες το πανεπιστήμιο. Στο θέμα αυτό επανέρχεται ο κ. Λαζαρίδης αργότερα όταν ρωτάει «Γιατί μεταρρύθμιση;» και γράφει: «η ενημερωμένη ελληνική κοινωνία είναι η ελπίδα για την προώθηση της μεταρρύθμισης».
· Δυστυχώς όμως η ελληνική κοινωνία και οι εκλεγμένοι εκφραστές της στην πολιτική σκηνή της χώρας άλλα περιμένουν από το πανεπιστήμιο.
Περιμένουν να δώσει στο παιδί τους ένα «χαρτί» για να «βολευτεί» κάπου και γι’ αυτό πλεονεκτούν τα κόμματα εξουσίας στις εκλογές. 
Περιμένουν επίσης να ανοίξουν παντού «περιφερειακά» πανεπιστήμια για να νοικιαστούν οι γκαρσονιέρες και να δουλέψουν τα κέντρα και οι καφετέριες.
· Για να μην σας κουράζω, η διαμαρτυρόμενη για την «κατάντια» του εκπαιδευτικού συστήματος, σε συζητήσεις κουλτούρας, ελληνική κοινωνία στην πράξη είναι σε απόλυτη ισορροπία με το σημερινό Πανεπιστήμιο, αρκεί το Λύκειο να μοιράζει εικοσάρια, το φροντιστήριο να διδάσκει κανόνες αποστήθισης και το πανεπιστήμιο να δίνει απλόχερα πτυχία. Φυσικά υπάρχουν εξαιρέσεις οι οποίες και τραβούν άλλους διακριτούς και υπέροχους δρόμους δεν παύουν ωστόσο να είναι εξαιρέσεις… Οι άνθρωποι αυτοί που αποτελούν την εξαίρεση βαδίζουν μόνοι τους, ενώ οι άλλοι τους ειρηνεύονται («καλά τρελός είσαι;»).
· Αν η κοινωνία και οι εκφραστές της στην πολιτική σκηνή (τα κόμματα), αποφασίσουν να αλλάξουν πορεία, να επενδύσουν και να στηρίξουν τα πανεπιστήμια, θα τα καταφέρουν; Υπάρχουν οι υποδομές και οι άνθρωποι για να κάνουμε μια νέα φιλόδοξη αρχή; Η απάντηση είναι ΝΑΙ ΥΠΑΡΧΟΥΝ (στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό)… απλά σήμερα μεταναστεύουν, ενώ όσοι μένουν εδώ συγκρούονται, φθείρονται και στο τέλος ιδιωτεύουν. Tο σημερινό πανεπιστήμιο μπορεί.
· Αφήσαμε τα προβλήματα να συσσωρεύονται και οι λύσεις φαντάζουν πλέον τόσο απομακρυσμένες και δύσκολες που καμιά φορά τρομάζεις. Έγιναν «ταμπού» που φοβάσαι να τα συζητήσεις και τα «ψιθυρίζεις με φίλους»… Για παράδειγμα, το βιβλίο του κ. Λαζαρίδη ξεκαθαρίζει ότι μπερδέψαμε:
1. Την αξιοκρατία με το νεποτισμό και την «οικογενειοκρατία»
2. Την απαραίτητη υπηρεσία ασφάλειας των ιδρυμάτων με την κατάργηση του ασύλου και την αστυνομία
3. Την φοιτητική συμμετοχή με τις παρατάξεις που ελέγχουν τις εκλογές των οργάνων, ενώ οι πρυτάνεις εκλέγονται και συνδιαλέγονται κατευθείαν με τα κομματικά στελέχη (για πολλά… πάρα πολλά χρόνια τώρα).
4. Την αξιολόγηση και την σοβαρή χρηματοδότηση του πανεπιστημίου με την απουσία κάθε μορφής τιμωρίας για την παραβίαση βασικών κανόνων ακαδημαϊκής δεοντολογίας στην έρευνα και την διαχείριση κονδυλίων
5. Την έρευνα και την αναζήτηση στα εκπαιδευτικά προγράμματα με την αποστήθιση ενός και μόνο (όταν υπάρχει) συγγράμματος. Οι φοιτητές μας πιστεύουν (βασισμένοι στην εμπειρία τους από το λύκειο) ότι το πανεπιστήμιο είναι εξεταστικό κέντρο και οι καθηγητές τους στο πανεπιστήμιο δεν πιάνουν μπάζα μπροστά στους φροντιστές τους… στο να τους μάθουν κανόνες απομνημόνευσης.
6. Mε τα κατειλημμένα πανεπιστήμια που ανοίγουν στην εξεταστική… για να κυλίσει απλά το εξάμηνο.
Και ο κατάλογος συνεχίζεται… και αποκλίνουμε συνεχώς από την ευρωπαϊκή πραγματικότητα στο χώρο της εκπαίδευσης και βυθιζόμαστε στον πίνακα των διεθνών αξιολογήσεων.
· Για να μην σας κουράζω, η διαμαρτυρόμενη για την «κατάντια» του εκπαιδευτικού συστήματος, σε συζητήσεις κουλτούρας, ελληνική κοινωνία στην πράξη είναι σε απόλυτη ισορροπία με το σημερινό Πανεπιστήμιο, αρκεί το Λύκειο να μοιράζει εικοσάρια, το φροντιστήριο να διδάσκει κανόνες αποστήθισης και το πανεπιστήμιο να δίνει απλόχερα πτυχία. Φυσικά υπάρχουν εξαιρέσεις οι οποίες και τραβούν άλλους διακριτούς και υπέροχους δρόμους δεν παύουν ωστόσο να είναι εξαιρέσεις… Οι άνθρωποι αυτοί που αποτελούν την εξαίρεση βαδίζουν μόνοι τους, ενώ οι άλλοι τους ειρηνεύονται («καλά τρελός είσαι;»).
· Αν η κοινωνία και οι εκφραστές της στην πολιτική σκηνή (τα κόμματα), αποφασίσουν να αλλάξουν πορεία, να επενδύσουν και να στηρίξουν τα πανεπιστήμια, θα τα καταφέρουν; Υπάρχουν οι υποδομές και οι άνθρωποι για να κάνουμε μια νέα φιλόδοξη αρχή; Η απάντηση είναι ΝΑΙ ΥΠΑΡΧΟΥΝ (στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό)… απλά σήμερα μεταναστεύουν, ενώ όσοι μένουν εδώ συγκρούονται, φθείρονται και στο τέλος ιδιωτεύουν. Tο σημερινό πανεπιστήμιο μπορεί.
· Αφήσαμε τα προβλήματα να συσσωρεύονται και οι λύσεις φαντάζουν πλέον τόσο απομακρυσμένες και δύσκολες που καμιά φορά τρομάζεις. Έγιναν «ταμπού» που φοβάσαι να τα συζητήσεις και τα «ψιθυρίζεις με φίλους»… Για παράδειγμα, το βιβλίο του κ. Λαζαρίδη ξεκαθαρίζει ότι μπερδέψαμε:
1. Την αξιοκρατία με το νεποτισμό και την «οικογενειοκρατία»
2. Την απαραίτητη υπηρεσία ασφάλειας των ιδρυμάτων με την κατάργηση του ασύλου και την αστυνομία
3. Την φοιτητική συμμετοχή με τις παρατάξεις που ελέγχουν τις εκλογές των οργάνων, ενώ οι πρυτάνεις εκλέγονται και συνδιαλέγονται κατευθείαν με τα κομματικά στελέχη (για πολλά… πάρα πολλά χρόνια τώρα).
4. Την αξιολόγηση και την σοβαρή χρηματοδότηση του πανεπιστημίου με την απουσία κάθε μορφής τιμωρίας για την παραβίαση βασικών κανόνων ακαδημαϊκής δεοντολογίας στην έρευνα και την διαχείριση κονδυλίων
5. Την έρευνα και την αναζήτηση στα εκπαιδευτικά προγράμματα με την αποστήθιση ενός και μόνο (όταν υπάρχει) συγγράμματος. Οι φοιτητές μας πιστεύουν (βασισμένοι στην εμπειρία τους από το λύκειο) ότι το πανεπιστήμιο είναι εξεταστικό κέντρο και οι καθηγητές τους στο πανεπιστήμιο δεν πιάνουν μπάζα μπροστά στους φροντιστές τους… στο να τους μάθουν κανόνες απομνημόνευσης.
6. Mε τα κατειλημμένα πανεπιστήμια που ανοίγουν στην εξεταστική… για να κυλίσει απλά το εξάμηνο.
Και ο κατάλογος συνεχίζεται… και αποκλίνουμε συνεχώς από την ευρωπαϊκή πραγματικότητα στο χώρο της εκπαίδευσης και βυθιζόμαστε στον πίνακα των διεθνών αξιολογήσεων.
οργίζομαι όταν μαθαίνω από τον ημερήσιο τύπο ότι ένας επικοινωνιακός υπουργός θέλει να αρχίσει τη συζήτηση για την εκπαίδευση από μηδενική βάση…. η θέση αυτή το 2009 είναι απαράδεκτη!
Ερώτηση: Υπάρχει λύση στο πρόβλημα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Όχι με τα σημερινά πολιτικά δεδομένα του δικομματισμού και μιας αριστεράς που ενδιαφέρεται περισσότερο να αλληλοσπαραχτεί παρά να σταθεί με νηφαλιότητα στα προβλήματα. Πιστεύω ακράδαντα ότι ο μοχλός και η δύναμη της μεταρρύθμισης μπορεί να είναι η ανάγκη για την οικονομική ανάπτυξη, αλλά δεν έχω τα προσόντα να το αναλύσω περισσότερο αυτό.
Τότε γιατί συζητάμε; Αν ο πολιτικός περίγυρος, που αποτελεί τις οριακές συνθήκες του προβλήματος, επιβάλλει να παραμείνει η κατάσταση ως έχει με την συναίνεση της κοινωνίας εμείς γιατί προσπαθούμε;
Διότι η ελπίδα πεθαίνει τελευταία και διότι (και θα μιλήσω τώρα σαν εκπαιδευτικός) εκεί που είσαι «έτοιμος να κλείσεις το μαγαζί σου και να φύγεις βαθιά απογοητευμένος»… ανοίγει την πόρτα του γραφείου σου ένα 18 χρόνο παιδί και σου λέει «ήρθα να μάθω να ψάχνω .. και θέλω να εργαστώ σκληρά για να γίνω αστροφυσικός… και σκέπτεσαι… καλά εσύ από ποια κοινωνία ξεπήδησες… δεν πήγες στο ίδιο σχολείο με τους άλλους φοιτητές;» και στη συνέχεια περνάς μαζί του/ της τέσσερα υπέροχα παραγωγικά χρόνια αναζήτησης νέων ιδεών… Βέβαια, μετά φεύγει με υποτροφία στην αλλοδαπή με ελάχιστες πιθανότητες επιστροφής και μένουν πίσω οι ημιμαθείς και φυγόπονοι.
Σε αυτούς τους σπάνιους και χαρισματικούς νέους και νέες ελπίζω και υποκλίνομαι και σκέφτομαι «για φαντάσου να τα είχαμε παρατήσει, σε ποιον θα μίλαγε αυτό το υπέροχο παιδί, από πού θα έπαιρνε κουράγιο να τρέξει;»
Είμαι απαισιόδοξος, για την πολιτική κυρίως κατάσταση και την αδιαφορία που επιδεικνύουν όλοι, ενώ ταυτόχρονα κόπτονται για την αναβάθμιση της παιδείας και «μεταρρυθμίζουν την παιδεία ξεκινώντας πάντα από μηδενική βάση». Είμαι ταυτόχρονα αισιόδοξος γιατί υπάρχουν ακόμα παραγωγικοί συνάδελφοι και ταλαντούχοι νέοι γύρω μας. Ακόμα, γιατί δεν πιστεύω στην μιζέρια. Η επιστήμη μας έμαθε όλους να παραμένουμε αισιόδοξοι και ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΟΤΑΝ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΔΕΝ ΛΥΝΟΝΤΑΙ ΕΥΚΟΛΑ να παλεύουμε και να ελπίζουμε.
Ο Λουκάς Βλάχος είναι Καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και το παραπάνω κείμενο είναι από τη τοποθέτησή του στην παρουσίαση του βιβλίου του Θέμη Λαζαρίδη «Ο δρόμος για την αναγέννηση του ελληνικού πανεπιστημίου», στον ΙΑΝΟ της Θεσ/νίκης στις 15/1/2008.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου