Ο δαρβινισμός δεν είναι μια επιστημονική υπόθεση. Είναι μια επιστημονική θεωρία.

Διακόσια χρόνια από τη γέννηση του Δαρβίνου και εκατόν πενήντα από την «Καταγωγή των Ειδών»

Του ΕΥΤΥΧΗ ΜΠΙΤΣΑΚΗ*

Διακόσια χρόνια από τη γέννηση του Δαρβίνου και εκατόν πενήντα από την «Καταγωγή των Ειδών», ο δαρβινισμός δεν είναι μια επιστημονική υπόθεση. Είναι μια επιστημονική θεωρία, η οποία έχει επαληθευθεί από τη μελέτη των μορφών ζωής, από την ιστορία τους και από τη γνώση των εσωτερικών διεργασιών της ζωής, της κληρονομικότητας, της εξέλιξης.

Παρά ταύτα η θεωρία της εξέλιξης αντιμετωπίστηκε και αντιμετωπίζεται με εχθρότητα. Αλλού απαγορεύεται η διδασκαλία της και αλλού διδάσκεται αναγκαστικά, μαζί με την Γραφή. Σε εμάς η άποψη της θρησκείας και η άποψη της επιστήμης για τη ζωή διδάσκονται «ελεύθερα» και παράλληλα δημιουργώντας μια κατάσταση σχιζοφρένειας και ηθικού σχετικισμού. Γιατί, λοιπόν, αυτή η διαιωνιζόμενη εχθρότητα;

-Είναι γνωστό ότι οι σχέσεις επιστημών και θρησκείας μεταβλήθηκαν στην πορεία της Ιστορίας. Από την πυρά, η επιστήμη ανέβηκε στον άμβωνα. Αλλά ο δαρβινισμός συνεχίζει να συγκεντρώνει τα πυρά, αν όχι τις βλασφημίες του άμβωνα. Γιατί;

Ο Κοπέρνικος, ο τρελός, κατά τον Λούθηρο, που θέλησε να ανατρέψει την τέχνη της αστρονομίας, απέδειξε το αβάσιμο του γεωκεντρισμού. Την ίδια στιγμή υπομόνευσε τον ανθρωποκεντρισμό, δηλαδή την βασική παραδοχή της χριστιανικής κοσμοαντίληψης, κατά την οποία ο άνθρωπος είναι το κέντρο και ο σκοπός της Δημιουργίας. Το «σύμπαν» του Κοπέρνικου και του Κέπλερ ήταν «κλειστό». Αλλά το «σύμπαν» της νευτώνειας κοσμολογίας είναι δυνάμει ανοικτό, καθώς η ύλη είναι κατασπαρμένη στον ανοικτό, άπειρο ευκλείδειο χώρο. Η Εκκλησία υιοθέτησε το νευτώνειο πρότυπο, για δύο λόγους: Κατά τον ευσεβή Νεύτωνα, αντίθετα με τον Δημόκριτο, η ύλη, τα «άτομα», δημιουργήθηκαν από τον Θεό. Συνολικότερα το μηχανιστικό πρότυπο του Νεύτωνα ήταν συμβατό είτε με το μηχανιστικό υλισμό (Λαπλάς), είτε με τη μηχανιστική μεταφυσική της Εκκλησίας.

-Σε τι συνίσταται, αντίθετα, το σκάνδαλο του Δαρβίνου και του δαρβινισμού; Κατά τις Γραφές, τα είδη είναι σταθερά, τέτοια που τα δημιούργησε ο Θεός, κατά την απαρχή της Δημιουργίας. Αλλά η ανάπτυξη των επιστημών της ζωής υπονόμευε βαθμιαία το δόγμα του αναλλοίωτου. Ο Λιναίος (1707-1778) υποστήριζε τη σταθερότητα των ειδών. Ο Κιβιέ (1769-1832), μπροστά στα νεότερα δεδομένα, διατύπωσε τη θεωρία των διαδοχικών καταστροφών. Όμως ο Μπιφόν (1707-1788) μιλούσε ήδη, δειλά έστω, για εξέλιξη και ο Λαμάρκ (1744-1829) πρώτος διατύπωσε μια υπόθεση για την εξέλιξη των μορφών της ζωής.

Αλλά ο Δαρβίνος ήταν αυτός που διατύπωσε μια θεωρία της εξέλιξης, με βάση τη φυσική επιλογή, δηλαδή την επιβίωση των ατόμων ενός πληθυσμού που είναι περισσότερο προσαρμοσμένα στις συνθήκες του περιβάλλοντος. Ο άνθρωπος δεν αποτελεί εξαίρεση. Είναι και αυτός προϊόν της μακράς πορείας της φυλογένεσης η οποία οδήγησε στα ανώτερα θηλαστικά, στα ανθρωποειδή και τελικά στον νοήμονα άνθρωπο.

-Το σκάνδαλο είναι προφανές και η αντίδραση εξηγήσιμη: Ο άνθρωπος βιολογικό-φυσικό ον; Όχι σκοπός της δημιουργίας; Και η αθάνατη, άυλη ψυχή, δωρεά του δημιουργού, κατά τις Γραφές, τον Καρτέσιο και όλη τη χριστιανική ανθρωπολογία; Για άλλη μια φορά ο Θεός εξοστρακίστηκε από τον Κόσμο. Αυτά στην εποχή του Δαρβίνου. Και σήμερα; Σήμερα, όπως ισχυρίστηκα, η θεωρία του Δαρβίνου συγκεκριμενοποιημένη και εμπλουτισμένη από τα δεδομένα της παλαιοντολογίας, της βιοχημείας, της μοριακής βιολογίας και της γενετικής, αποτελεί επιστημονική θεωρία, τη μόνη η οποία μπορεί να εξηγήσει το γεγονός της εξέλιξης.

-Αλλά πριν εξελιχθεί, η ζωή έπρεπε να υπάρξει. Λοιπόν; Λοιπόν σήμερα γνωρίζουμε ότι οι πρώτες οργανικές ουσίες δημιουργήθηκαν στις συνθήκες των αρχέγονων θαλασσών και ωκεανών. Η αρχέγονη «σούπα» των οργανικών ουσιών αποτέλεσε την πρώτη ύλη για την εμφάνιση της ζωής. Τα «συσσωματώματα» του Οπάριν πιθανόν αποτέλεσαν έναν ενδιάμεσο κρίκο από την αρχική κολοειδή σούπα, προς τα προκαρυωτικά και κατόπιν τα ευκαρυωτικά κύτταρα. Ως προς αυτό υπάρχουν κενά, υπάρχουν υποθέσεις και θεωρίες αλλά συνολικά, κατά τον Φρ. Ζακόμπ (βραβείο Νόμπελ), δεν υπάρχει μεταφυσική οντότητα η οποία κρύβεται πίσω από το φαινόμενο της ζωής.

-Σήμερα, αντίθετα με την εποχή του Δαρβίνου, είναι γνωστές οι χημικές διεργασίες και οι μηχανισμοί της κληρονομικότητας των έμβιων.

Η αλληλεπίδραση του είδους με το περιβάλλον συνεπάγεται τη διαφοροποίηση των ατόμων μέσω των μεταλλάξεων και την εξέλιξη μέσω της φυσικής επιλογής. Λέγεται ότι οι μεταλλάξεις είναι συνέπεια του καθαρού τυχαίου. Αλλά το τυχαίο υπόκειται σε καθορισμένη νομοτέλεια (νόμοι του τυχαίου). Μέσα από τα δεδομένα των σημερινών επιστημών της ζωής, αναδύεται και θεμελιώνεται ως επιστημονική αλήθεια, όχι μόνο το γεγονός της εξέλιξης, αλλά και η ενότητα του ζωικού βασιλείου.

*Η ενότητα του ανθρώπου με το ζωικό βασίλειο, όπως υποστηρίχθηκε από το φιλοσοφικό ρεύμα που αρχίζει από τον Αναξίμανδρο και φτάνει στον Μαρξ, αποτελεί σήμερα κεκτημένο της επιστήμης. Ειδικά για τον άνθρωπο; Η δομή του σώματος, οι βιοχημικές διεργασίες, το κληρονομικό υλικό, η δομή και η λειτουργία του εγκεφάλου, διαφέρουν ποσοτικά από άλλα, «κατώτερα» είδη, αλλά έχουν κοινή βάση.

-Σήμερα μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι δεν υπάρχει τομή,οντολογικό άλμα, ανάμεσα στον άνθρωπο και στα υπόλοιπα ζωικά είδη. Δεν καταγόμαστε από τους πιθήκους. Αλλά το γονιδίωμα του ανθρώπου ταυτίζεται σχεδόν με το γονιδίωμα του χιμπαντζή, με τον οποίον έχουμε και ένα κοινό χρωμόσωμα.

Και ο εγκέφαλος, και η νόηση; Και τα ζώα έχουν και αισθήματα και μία υποτυπώδη νοημοσύνη. Αλλά ο άνθρωπος είναι το μόνο «ζώο» που σκέφετεται με έννοιες. Θαύμα; Σήμερα ξέρουμε ότι «το σκεπτόμενο σώμα» (Σπινόζα) ο εγκέφαλος και ειδικά ο νεοφλοιός, κύρια έδρα της νόησης, είναι προϋπόθεση και ταυτόχρονα προϊόν της κοινωνικής ζωής. Και η ψυχή;

Ο δυϊσμός ψυχής και σώματος, τάφου της ψυχής; Σήμερα μπορούμε να ορίσουμε την «ψυχή» ως το σύνολο των εσωτερικευμένων σχέσεων του ανθρώπου με τον κόσμο και των δυνατοτήτων αυτών των σχέσεων.
-Ο άνθρωπος μέλος του ζωικού βασιλείου; Οι αναγωγιστές θα τον υποβιβάσουν σε μηχανή επιβίωσης, σε αυτόματο προγραμματισμένο με μια τυφλή αναγκαιότητα.
Οι αναγωγιστές καταλήγουν σε έναν απλοϊκό χυδαίο υλισμό. Ιδεαλιστές και πιστοί, αντίθετα, θεωρούν την άποψη της θεωρίας της εξέλιξης ως εξευτελισμό του ανθρώπου.

Και η ηθική; «Αν δεν υπάρχει θεός, όλα επιτρέπονται»! Λάθος! Ακόμα και ο ευσεβής Καντ αναγνώριζε ότι ένας άθεος μπορεί να είναι εξίσου ηθικός με έναν πιστό. Η ιστορία επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές.

-Κατά τον χριστιανισμό, ο άνθρωπος είναι ένα ον εξαρτημένο από τον Θεό. Αντίθετα, όμως, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η αυτονομία του ανθρώπου θεμελιώνει την αξιοπρέπεια και την ελευθερία του. Σήμερα μπορούμε, αρχίζοντας από τον Δαρβίνο και τον Μαρξ, να συγκροτήσουμε μια ενδοκοσμική ηθική, με κέντρο και υπέρτατη αξία τον άνθρωπο.

Και ο θάνατος; Η αθανασία της ψυχής είναι παρηγορία και αυταπάτη. Αλλά η απόρριψη του απατηλού φωτός, της υπέρβασης, συνιστά άλλο ένα κεφαλαιώδες θεμέλιο της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

* Ο ΕΥΤΥΧΗΣ ΜΠΙΤΣΑΚΗΣ είναι καθηγητής Πανεπιστημίου και σταθερός φίλος του βιβλιοπωλείου ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΦΡΑΣΗ της Λιβαδειάς στο οποίο έχει δώσει αρκετές διαλέξεις.

 

Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύτηκε στην ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ στις 15/02/2009