Επιλέγουμε ως βιβλίο του μήνα για το Φεβρουάριο το "Ταξίδι στην άκρη της νύχτας" του Σελίν με αφορμή την έκδοση του μυθιστορήματος από την Εστία και νέα μετάφραση από τη Σεσίλ Ιγγλέση - Μαργέλλου παραθέτοντας εν συντομία κάποιες σκέψεις που μπορεί να προκαλέσουν και διάλογο.- Ποιος αναγνώστης αντιστέκεται στον πειρασμό και αδιαφορεί για τα βιογραφικά στοιχεία των συγγραφέων, όταν μάλιστα αυτά συνοδεύονται από γαργαλιστικές ή εν γένει ασυνήθιστες ή «κατακριτέες» δραστηριότητες;
- Και τι γίνεται όταν οι δραστηριότητες κάποιων συγγραφέων τυχαίνει να βρίσκονται στην πλευρά των ηττημένων στον πολιτικο – ιδεολογικό ή ακόμα χειρότερα και στον πολεμικό στίβο;
- Μπορεί αυτή η δραστηριότητα να αποτελεί άλλοθι ώστε ο αναγνώστης να μην έρχεται σε γνωριμία με τα έργα τους μέσα από ένα σύστημα φανερού ή σιωπηρού αποκλεισμού ή ακόμα και αυτολογοκρισίας;
- Μπορεί σήμερα ένας αντιφασίστας να αγνοεί τα έργα του Σελίν ή του Πάουντ και ένας κομμουνιστής τη (δικιά τους) Μέλπω Αξιώτη ή την Αχμάτοβα και τον Σολτζενίτσιν;
«Αριστούργημα!»... «Ανοσιούργημα!»... «Μνημειώδες!»...
«Ελεεινό!»... «Υψηλό!»... «Χυδαίο!»...
«Κωμικό!»... «Τραγικό!»... «Κωμικοτραγικό!»...
«Φιλάνθρωπο!»... «Απάνθρωπο!»… «Υπεράνθρωπο!»…
«Επικό!»… «Λυρικό!»… «Ρεαλιστικό!»…
«Υπερρεαλιστικό!»… «Αλληγορικό!»… «Ηθικό!»…
«Ανήθικο!»… «Εγκληματικό!»… «Φιλολαϊκό!»…
«Αντιλαϊκό!»… «Μικροαστικό!»… «Προλεταριακό!»…
«Μυστικιστικό!»… «Βέβηλο!»… «Ακροδεξιό!»...
«Μαρξιστικό!»…» «Αναρχικό!»... [...] «Έκφυλο!»...
«Χειμαρρώδες!»... «Ονειρικό!»… «Ηρωικό!»...
Μυριάδες λέξεις γράφτηκαν ήδη το 1932, όταν οι εμβρόντητοι αναγνώστες σαλπάρισαν γι' αυτό το αναπάντεχο Ταξίδι, που άλλαξε τα τοπία της γλώσσας, της τέχνης, της ζωής! Μυριάδες γράφονται ακόμη, γιατί το ασύγκριτο μυθιστόρημα του Σελίν εξακολουθεί να μας συγκλονίζει, να μας μεταμορφώνει, να μας μετουσιώνει. Κανείς δεν επέστρεψε, κανείς δεν θα επιστρέψει αλώβητος από την "άκρη της νύχτας".Το Ταξίδι στην άκρη της νύχτας, πρωτόλειο μυθιστόρημα και αριστούργημα του Λουί-Φερντινάν Σελίν –ψευδώνυμο του γιατρού Λουί Ντετούς (1894-1961)– δημοσιεύτηκε στο Παρίσι τον Οκτώβριο του 1932 από τον εκδοτικό οίκο Denoël & Steele, προκαλώντας το λογοτεχνικό σκάνδαλο της χρονιάς, της δεκαετίας, ίσως και ολόκληρου του εικοστού αιώνα. Η ρεαλιστική, φανταστική, αλληγορική πορεία του αφηγητή Φερδινάνδου Μπαρνταμού –πρώτου πραγματικού αντιηρωικού «εγώ» της λογοτεχνίας– από το μακελειό του Μεγάλου Πολέμου στην ανάλγητη υποκρισία των μετόπισθεν, από την πύρινη θηριωδία των αποικιοκρατούμενων Τροπικών στην ψυχρή μηχανοποίηση της Αμερικής και πάλι πίσω στη μιζέρια των εξαθλιωμένων παρισινών προαστίων, διαγράφει έναν κύκλο, ασφυκτικά κλειστό. Από τον επερχόμενο ως τον συντελεσμένο θάνατο –του πατριωτισμού, της πίστης, του έρωτα, του θάρρους, της αλήθειας, των άλλων, του εαυτού– ο Μπαρνταμού οδηγεί τους αναγνώστες-συνομιλητές του ως την «άκρη της νύχτας».Η καταγγελτική και αυτοκαταγγελτική δριμύτητα του Ταξιδιού, η ζοφερή του λάμψη, ο αμείλικτος σαρκασμός του αποτυπώνονται σε μια ωμή, αλλά χυμώδη γλώσσα, όπου κυριαρχεί μια σπαρακτική, αλλά και σπαρακτικά κωμική αργκό, πρωτόφαντη στα γαλλικά λογοτεχνικά χρονικά. Το κορυφαίο βιβλίο του Σελίν στέφτηκε με το βραβείο Renaudot, γνώρισε απαραμείωτη εκδοτική επιτυχία και πυροδότησε αμέσως αναρίθμητες αντιδράσεις, έντονες συζητήσεις, βιαιότατες συγκρούσεις. Δεκάδες διάσημες πένες (του Αντρέ Μωρουά, του Ζωρζ Μπερνανός, του Λεόν Ντωντέ, του Ζωρζ Μπατάιγ, του Κλωντ Λεβί-Στρως, του Μαξίμ Γκόρκι, του Λεόν Τρότσκι, μεταξύ πολλών άλλων) έσπευσαν να εκθειάσουν ή να στηλιτεύσουν, να υμνήσουν ή να καταδικάσουν αυτό το απίστευτο Ταξίδι, που άλλαξε άρδην τα τοπία της γλώσσας, της τέχνης και της ζωής. (Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Ο Αναστάσης Βιστωνίτης σημείωνε στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ στις 23/02/2003 (εδώ για όλο το άρθρο)
… Αν εξαιρέσει ωστόσο κανείς τις άθλιες αντισημιτικές του μπροσούρες, το υπόλοιπο πεζογραφικό έργο του Σελίν δεν έχει τυπικά και ουσιαστικά σχέση με τον πολιτικό φασισμό. Επιπλέον, ο ίδιος ποτέ δεν προσπάθησε μεταπολεμικά να παραστήσει το μαύρο πρόβατο και δεν είχε πίσω του τη στρατιά των υπερασπιστών ή των φίλων, σαν κι αυτή που διέθετε λ.χ. ο Πάουντ. Μετά τον πόλεμο ως συγγραφέας είχε «τελειώσει» και η όποια του προσπάθεια να επανακάμψει έπεσε στο κενό.
Το Ταξίδι στην άκρη της νύχτας βεβαίως είναι ένα επίτευγμα τόσο επιβλητικό, που όταν το διαβάζει κανείς με τη δέουσα υπομονή και προσοχή όλα τα παραπάνω τα ξεχνά. Αποτελεί το πρώτο μεγάλο πεζογραφικό έργο που επιβάλλει τον αρνητικό ήρωα μέσω της ρεαλιστικής αφήγησης. Είναι το κατ' εξοχήν αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του 20ού αιώνα και το μόνο στο οποίο προστίθενται στη δύναμη της πρωτοπρόσωπης και οι αρετές της τριτοπρόσωπης αφήγησης. Ο Σελίν είναι ένας προδρομικός Γουίλιαμ Μπάροους. Η αποσπασματικότητα, η φρίκη και η σχιζοφρένεια της σύγχρονης ζωής, όπως εκφράζονται πολύ αργότερα, τη δεκαετία του '50, από τους μπιτ - και ιδιαιτέρως στο μυθιστόρημα του Κέρουακ Στο δρόμο- προϋπάρχουν στο Ταξίδι στην άκρη της νύχτας. Οι παρανοϊκοί γιατροί του Μπάροους είναι «πρώτα εξαδέλφια» του γιατρού-πρωταγωνιστή στο μυθιστόρημα του Σελίν, όπου τα όνειρα και οι εφιάλτες εμφανίζονται όχι μόνο τη νύχτα αλλά και μέσα στο φως της μέρας προκαλώντας σοκ στον αναγνώστη και για έναν πρόσθετο λόγο: ο ήρωας τα βλέπει με το ψυχρό μάτι του γιατρού - αλλά τι σημαίνει αυτό για μια κοινωνία καθολικά άρρωστη; …
… Η γλώσσα του Σελίν είναι κοφτή, με εκρήξεις και σταματήματα, ακριβής όσο και ακραία, νοσηρή κι εξωφρενική. Οι συνεχείς εγκιβωτισμοί, οι διακοπές, τα χάσματα και οι απανωτές καταστροφές μέσω μιας υπερβολικής - κι εντούτοις αλάνθαστης - τεχνικής καταργούν τη σχέση αιτίας και αποτελέσματος. Αλλά, βέβαια, το Ταξίδι στην άκρη της νύχτας είναι έργο που γράφτηκε με πρόθεση: ως διαμαρτυρία για τον τρόμο της σύγχρονης ζωής ή, όπως λέει ο Οργουελ, «ως διαμαρτυρία εναντίον της ίδιας της ζωής».
Το Ταξίδι στην άκρη της νύχτας βεβαίως είναι ένα επίτευγμα τόσο επιβλητικό, που όταν το διαβάζει κανείς με τη δέουσα υπομονή και προσοχή όλα τα παραπάνω τα ξεχνά. Αποτελεί το πρώτο μεγάλο πεζογραφικό έργο που επιβάλλει τον αρνητικό ήρωα μέσω της ρεαλιστικής αφήγησης. Είναι το κατ' εξοχήν αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του 20ού αιώνα και το μόνο στο οποίο προστίθενται στη δύναμη της πρωτοπρόσωπης και οι αρετές της τριτοπρόσωπης αφήγησης. Ο Σελίν είναι ένας προδρομικός Γουίλιαμ Μπάροους. Η αποσπασματικότητα, η φρίκη και η σχιζοφρένεια της σύγχρονης ζωής, όπως εκφράζονται πολύ αργότερα, τη δεκαετία του '50, από τους μπιτ - και ιδιαιτέρως στο μυθιστόρημα του Κέρουακ Στο δρόμο- προϋπάρχουν στο Ταξίδι στην άκρη της νύχτας. Οι παρανοϊκοί γιατροί του Μπάροους είναι «πρώτα εξαδέλφια» του γιατρού-πρωταγωνιστή στο μυθιστόρημα του Σελίν, όπου τα όνειρα και οι εφιάλτες εμφανίζονται όχι μόνο τη νύχτα αλλά και μέσα στο φως της μέρας προκαλώντας σοκ στον αναγνώστη και για έναν πρόσθετο λόγο: ο ήρωας τα βλέπει με το ψυχρό μάτι του γιατρού - αλλά τι σημαίνει αυτό για μια κοινωνία καθολικά άρρωστη; …
… Η γλώσσα του Σελίν είναι κοφτή, με εκρήξεις και σταματήματα, ακριβής όσο και ακραία, νοσηρή κι εξωφρενική. Οι συνεχείς εγκιβωτισμοί, οι διακοπές, τα χάσματα και οι απανωτές καταστροφές μέσω μιας υπερβολικής - κι εντούτοις αλάνθαστης - τεχνικής καταργούν τη σχέση αιτίας και αποτελέσματος. Αλλά, βέβαια, το Ταξίδι στην άκρη της νύχτας είναι έργο που γράφτηκε με πρόθεση: ως διαμαρτυρία για τον τρόμο της σύγχρονης ζωής ή, όπως λέει ο Οργουελ, «ως διαμαρτυρία εναντίον της ίδιας της ζωής».
Κι ο Δημοσθένης Κούρτοβικ σημειώνει μεταξύ άλλων στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ στις 29/12/2007 (εδώ για όλο το κείμενο)
…Εκείνο που κάνει περιπτώσεις όπως του Σελίν και του Πάουντ ιδιαίτερα σοκαριστικές είναι ότι δεν έχουμε να κάνουμε με αληθινά καθάρματα. Ο Πάουντ ήταν ένας γενναιόδωρος άνθρωπος, που βοήθησε ανυστερόβουλα πολλούς άλλους ποιητές να διακριθούν. Ο Σελίν, ο οποίος ήταν γιατρός, δεν δεχόταν χρήματα από τους φτωχούς ασθενείς του. Πώς μπόρεσαν τέτοιοι άνθρωποι να συμπορευθούν με τόσο θηριώδη, απάνθρωπα καθεστώτα; Ειδικά ο Σελίν δεν αφήνει καν υποψίες για ρατσιστικές ή ολοκληρωτικές πεποιθήσεις στο κορυφαίο έργο του, το «Ταξίδι στην άκρη της νύχτας». Εντελώς το αντίθετο: το μυθιστόρημα αυτό είναι μια σπαρακτική καταγγελία του μιλιταρισμού, της αποικιοκρατίας και της ωμότητας του εικοστού αιώνα. Οπότε, τουλάχιστον στη συγκεκριμένη περίπτωση του Σελίν, η αντίθεση ανάμεσα στον καλλιτέχνη και τον άνθρωπο παρουσιάζεται ακόμη πιο αινιγματική και προκλητική, γιατί παράγεται μόνο από μία «λεπτομέρεια»: μια αποκρουστική ιδεοληπτική εμμονή.
…Ο Σελίν συγκλονίστηκε από την πλήρη απογύμνωση του δυτικού πολιτισμού στο ξεκίνημα του «σύντομου εικοστού αιώνα», από την εκβαρβάρωση του ανθρώπου, την αναγωγή του σε μια μάζα σάρκας χωρίς αξία, με τυφλά ένστικτα και μηχανική συμπεριφορά. Το αποτέλεσμα ήταν πρώτα να μισήσει αυτό το πλάσμα και κατόπιν, επειδή κανένας δεν μπορεί να ζήσει μόνον από το μίσος του (όσο και αν ο παραλογισμένος, τελικά, Σελίν ισχυριζόταν το αντίθετο για τον εαυτό του), να ψάξει για μια δραστική απάντηση στο ερώτημα τι έφταιγε γι αυτό το αβάσταχτο κατάντημα. Και τη βρήκε: οι Εβραίοι. Ήταν πράγματι η ανακουφιστικότερη απάντηση. Εκτός από αυτό, ήταν και έτοιμη- ακόμη και σήμερα είναι έτοιμη, όπως ξέρουμε...
…Εκείνο που κάνει περιπτώσεις όπως του Σελίν και του Πάουντ ιδιαίτερα σοκαριστικές είναι ότι δεν έχουμε να κάνουμε με αληθινά καθάρματα. Ο Πάουντ ήταν ένας γενναιόδωρος άνθρωπος, που βοήθησε ανυστερόβουλα πολλούς άλλους ποιητές να διακριθούν. Ο Σελίν, ο οποίος ήταν γιατρός, δεν δεχόταν χρήματα από τους φτωχούς ασθενείς του. Πώς μπόρεσαν τέτοιοι άνθρωποι να συμπορευθούν με τόσο θηριώδη, απάνθρωπα καθεστώτα; Ειδικά ο Σελίν δεν αφήνει καν υποψίες για ρατσιστικές ή ολοκληρωτικές πεποιθήσεις στο κορυφαίο έργο του, το «Ταξίδι στην άκρη της νύχτας». Εντελώς το αντίθετο: το μυθιστόρημα αυτό είναι μια σπαρακτική καταγγελία του μιλιταρισμού, της αποικιοκρατίας και της ωμότητας του εικοστού αιώνα. Οπότε, τουλάχιστον στη συγκεκριμένη περίπτωση του Σελίν, η αντίθεση ανάμεσα στον καλλιτέχνη και τον άνθρωπο παρουσιάζεται ακόμη πιο αινιγματική και προκλητική, γιατί παράγεται μόνο από μία «λεπτομέρεια»: μια αποκρουστική ιδεοληπτική εμμονή.
…Ο Σελίν συγκλονίστηκε από την πλήρη απογύμνωση του δυτικού πολιτισμού στο ξεκίνημα του «σύντομου εικοστού αιώνα», από την εκβαρβάρωση του ανθρώπου, την αναγωγή του σε μια μάζα σάρκας χωρίς αξία, με τυφλά ένστικτα και μηχανική συμπεριφορά. Το αποτέλεσμα ήταν πρώτα να μισήσει αυτό το πλάσμα και κατόπιν, επειδή κανένας δεν μπορεί να ζήσει μόνον από το μίσος του (όσο και αν ο παραλογισμένος, τελικά, Σελίν ισχυριζόταν το αντίθετο για τον εαυτό του), να ψάξει για μια δραστική απάντηση στο ερώτημα τι έφταιγε γι αυτό το αβάσταχτο κατάντημα. Και τη βρήκε: οι Εβραίοι. Ήταν πράγματι η ανακουφιστικότερη απάντηση. Εκτός από αυτό, ήταν και έτοιμη- ακόμη και σήμερα είναι έτοιμη, όπως ξέρουμε...
Σελίν : Ταξίδι στην άκρη της νύχτας
Εκδόσεις : Βιβλιοπωλείον της Εστίας
τιμή : 25,00 €
