Ναυτικοί ήρωες και δουλέμποροι
Του Νίκου Βατόπουλου
Ένα κράμα ναυτικής περιπέτειας και θαλασσινού μελοδράματος με φόντο τον αποικιοκρατικό κόσμο την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης, είναι το μυθιστόρημα του Ιταλού Τζουζέπε Κόντε (γεν. 1945). Αν σας αρέσουν τα κλασικά μυθιστορήματα που εξάρουν τα αποθέματα ψυχής, αφοσίωσης, αυταπάρνησης, έρωτα, σκληρότητας και στοχασμού στη φύση της ζωής και του θανάτου, το «Σκλάβοι της Ελευθερίας» («Il Terzo Ufficiale») είναι ένα βιβλίο που δύσκολα θα αφήσετε από τα χέρια σας.
Αυτό «έπαθα» κι εγώ. Άρχισα να το διαβάζω από περιέργεια, ομολογώ δεν ήξερα τον συγγραφέα αλλά κάτι με τράβηξε. Έχω αδυναμία στις θαλασσινές περιπέτειες, στις ιστορίες με αντιξοότητες και προκλήσεις, πόσω μάλλον όταν ο ιστορικός περίγυρος είναι τόσο ελκυστικός: ένα εμπορικό ιστιοφόρο σαλπάρει από τη Νάντη (που σαν το Λίβερπουλ πλούτιζε από τα σκλαβοπάζαρα), στα τέλη του 18ου αιώνα, με τελικό προορισμό τις Δυτικές Ινδίες αφού πρώτα κάνει στάση στην Αφρική, στη Γουινέα για να «φορτώσει» ανθρώπινο εμπόρευμα. Την ιστορία, που διαδραματίζεται λίγο πριν και λίγο μετά το σημαδιακό έτος «1792», αφηγείται ο Γιαν Κεργενέκ, νεαρός μούτσος τότε, που, χωρίς να γνωρίζει καν ανάγνωση και γραφή, άφησε τα λάχανα και τα χωράφια για να μπαρκάρει. Ο Γιαν αποκτά το ίνδαλμά του. Είναι ο «Τρίτος Πλοίαρχος» (ο τίτλος του βιβλίου στα ιταλικά), ο Ιταλός Φλοριάνο ντι Σανταφλόρα.
Ο Φλοριάνο έχει όλα τα στοιχεία του ηρωισμού. Είναι λιγομίλητος, σκεφτικός, ατρόμητος, με παρελθόν, διαβασμένος, καταφεύγει στα βιβλία του και δείχνει να γνωρίζει και να καταλαβαίνει πολύ περισσότερα απ’ όσα δείχνει. Με τον Γιαν αναπτύσσουν μια σχέση δασκάλου - μαθητή. Η διαφορά ηλικίας τους είναι - δεν είναι δέκα χρόνια, αλλά αυτά που τους χωρίζουν (εμπειρίες, μόρφωση, σεξ, κακουχίες) γίνονται ένας «ωκεανός» που επισφραγίζει την αφοσίωση.
Όταν, με τα πολλά, φθάνουν στη Γουινέα, ο Φλοριάνο ξεχωρίζει μια νεαρή Αφρικάνα, την παίρνει υπό την προστασία του και την ερωτεύεται. Ο παράνομος δεσμός αλλά και η περιφρόνηση προς τον νόμο του πλοίου, γίνονται η αφορμή για χιονοστιβάδα επεισοδίων, ορισμένα από αυτά με πολύ σκληρές σκηνές. Μετά την ανταρσία των «καλών» στο πλοίο, ο Φλοριάνο (που σώζεται από τους ναύτες του) ιδρύει στη Γουινέα μια ελεύθερη πόλη. Αλλά, τίποτε, δεν μπορεί να είναι προβλέψιμο και οι εξελίξεις είναι γοργές.
Αυτό το πλαίσιο, που μπορεί σε ορισμένους να θυμίζει «Κλασικά Εικονογραφημένα», έτσι απλοϊκά παρουσιασμένο, είναι η ραχοκοκαλιά ενός θαυμάσιου μυθιστορήματος, από τα ωραιότερα και τα πιο ψυχαγωγικά που έχω διαβάσει τον τελευταίον καιρό. Υπάρχουν σελίδες και σκηνές, και ψυχικές και σωματικές συγκρούσεις, μεγάλης δύναμης, ομορφιάς και ουσίας. Και ο Τζουζέπε Κόντε ξετυλίγει έναν ύμνο στην ελευθερία, χωρίς «κοιλιές» και «αδύναμα σημεία». Άξιοι οι συνειρμοί στους Νταφόε, Κόνραντ και Μέλβιλ. Οι χαρακτήρες που έπλασε ο Κόντε αντλούν από ένα τεράστιο απόθεμα κοινού θυμικού από τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο. Εξαιρετική η μετάφραση της Δήμητρας Δότση.
Αυτό «έπαθα» κι εγώ. Άρχισα να το διαβάζω από περιέργεια, ομολογώ δεν ήξερα τον συγγραφέα αλλά κάτι με τράβηξε. Έχω αδυναμία στις θαλασσινές περιπέτειες, στις ιστορίες με αντιξοότητες και προκλήσεις, πόσω μάλλον όταν ο ιστορικός περίγυρος είναι τόσο ελκυστικός: ένα εμπορικό ιστιοφόρο σαλπάρει από τη Νάντη (που σαν το Λίβερπουλ πλούτιζε από τα σκλαβοπάζαρα), στα τέλη του 18ου αιώνα, με τελικό προορισμό τις Δυτικές Ινδίες αφού πρώτα κάνει στάση στην Αφρική, στη Γουινέα για να «φορτώσει» ανθρώπινο εμπόρευμα. Την ιστορία, που διαδραματίζεται λίγο πριν και λίγο μετά το σημαδιακό έτος «1792», αφηγείται ο Γιαν Κεργενέκ, νεαρός μούτσος τότε, που, χωρίς να γνωρίζει καν ανάγνωση και γραφή, άφησε τα λάχανα και τα χωράφια για να μπαρκάρει. Ο Γιαν αποκτά το ίνδαλμά του. Είναι ο «Τρίτος Πλοίαρχος» (ο τίτλος του βιβλίου στα ιταλικά), ο Ιταλός Φλοριάνο ντι Σανταφλόρα.
Ο Φλοριάνο έχει όλα τα στοιχεία του ηρωισμού. Είναι λιγομίλητος, σκεφτικός, ατρόμητος, με παρελθόν, διαβασμένος, καταφεύγει στα βιβλία του και δείχνει να γνωρίζει και να καταλαβαίνει πολύ περισσότερα απ’ όσα δείχνει. Με τον Γιαν αναπτύσσουν μια σχέση δασκάλου - μαθητή. Η διαφορά ηλικίας τους είναι - δεν είναι δέκα χρόνια, αλλά αυτά που τους χωρίζουν (εμπειρίες, μόρφωση, σεξ, κακουχίες) γίνονται ένας «ωκεανός» που επισφραγίζει την αφοσίωση.
Όταν, με τα πολλά, φθάνουν στη Γουινέα, ο Φλοριάνο ξεχωρίζει μια νεαρή Αφρικάνα, την παίρνει υπό την προστασία του και την ερωτεύεται. Ο παράνομος δεσμός αλλά και η περιφρόνηση προς τον νόμο του πλοίου, γίνονται η αφορμή για χιονοστιβάδα επεισοδίων, ορισμένα από αυτά με πολύ σκληρές σκηνές. Μετά την ανταρσία των «καλών» στο πλοίο, ο Φλοριάνο (που σώζεται από τους ναύτες του) ιδρύει στη Γουινέα μια ελεύθερη πόλη. Αλλά, τίποτε, δεν μπορεί να είναι προβλέψιμο και οι εξελίξεις είναι γοργές.
Αυτό το πλαίσιο, που μπορεί σε ορισμένους να θυμίζει «Κλασικά Εικονογραφημένα», έτσι απλοϊκά παρουσιασμένο, είναι η ραχοκοκαλιά ενός θαυμάσιου μυθιστορήματος, από τα ωραιότερα και τα πιο ψυχαγωγικά που έχω διαβάσει τον τελευταίον καιρό. Υπάρχουν σελίδες και σκηνές, και ψυχικές και σωματικές συγκρούσεις, μεγάλης δύναμης, ομορφιάς και ουσίας. Και ο Τζουζέπε Κόντε ξετυλίγει έναν ύμνο στην ελευθερία, χωρίς «κοιλιές» και «αδύναμα σημεία». Άξιοι οι συνειρμοί στους Νταφόε, Κόνραντ και Μέλβιλ. Οι χαρακτήρες που έπλασε ο Κόντε αντλούν από ένα τεράστιο απόθεμα κοινού θυμικού από τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο. Εξαιρετική η μετάφραση της Δήμητρας Δότση.
Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 17/4/2009
Giuseppe Conte «Σκλάβοι της Ελευθερίας»
μετ. Δήμητρα Δότση.
Εκδόσεις Πόλις, σελ. 372
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου