Μια φοιτήτρια διακόπτει προσωρινά, για δικούς της λόγους, τις σπουδές της στην Αθήνα και επιστρέφει στην οικογένειά της στα Χανιά. Από ένα έγγραφο που πέφτει τυχαία στα χέρια της αρχίζει μέρα τη μέρα να χώνεται όλο και πιο βαθιά στη ζωή του παππού της και στην πρόσφατη ιστορία της πόλης.
Πώς και γιατί οι Γερμανοί παρέμειναν στα Χανιά ως τον Ιούνιο του 1945; Και τι θα μπορούσε να σημαίνει ότι για δύο μήνες, Μάιο και Ιούνιο του 1945, έπειτα από την επίσημη παράδοση της Γερμανίας, ήταν αυτοί, με εντολή των Βρετανών, υπεύθυνοι για την τήρηση της τάξεως στην πόλη;
Ένα βιβλίο σε πρώτο πρόσωπο για την Ιστορία και την αφήγησή της, το γεγονός και τις επιπτώσεις του στην καθημερινότητά μας, τον άνθρωπο και τη θέση του στον κόσμο. Πώς το απλό διαλέγεται με το πολύπλοκο, το ατομικό με το συλλογικό, το ιδιωτικό με το δημόσιο, το μεγάλο με το μικρό, το δίκιο με το άδικο, το σήμερα με το χθες.
Το μυθιστόρημα "Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ", αν και αυτοτελές, θα μπορούσε να θεωρηθεί το δεύτερο βιβλίο μιας τριλογίας εν εξελίξει, υπό τον γενικό τίτλο Στις γραμμές του μύθου και της Ιστορίας, με πρώτο βιβλίο το μυθιστόρημα Αθώοι και φταίχτες.
Οι ανώνυμοι και μη ελεηθέντες της Ιστορίας
«Πήγαινα με τη φράση: η ζωή είναι φάρσα. Υπήρχαν όμως και φορές που με συνέπαιρνε η διάθεσή μου να είμαι χρήσιμη. Σε ποιους χρήσιμη και πώς; Αυτό δεν το ΄ξερα. Κι ούτε, βέβαια, τολμούσα τότε να πω ότι θα ‘θελα να είμαι χρήσιμη στην κοινωνία.Και πώς μπορεί κανείς να είναι χρήσιμος; Με το να είναι ο εαυτούλης του; Αυτό; Στρατιές μαχητικών εαυτούληδων που πάνε κι έρχονται και συνωστίζονται με τη φιλοδοξία να είναι χρήσιμοι στην κοινωνία;»
Με αφηγήτρια τη Βιργινία, κόρη της Ελεονόρας που γνωρίσαμε απ’ τους «Αθώους και φταίχτες», και τον υπέργηρο και έχοντάς τα ελαφρώς χαμένα παππού, αλλά πανταχού παρόντα με τα ημερολόγιά του, η Μάρω Δούκα αναζητά αυτή τη φορά το «ιστορικό δίκιο» συνεχίζοντας αριστοτεχνικά το παιχνίδι της ενοχής και της αθωότητας όσον αφορά τα μελανά και ομιχλώδη σημεία της ιστορίας.
Φωτίζοντας τη ζωή και τη συλλογιστική της φοιτήτριας που εγκαταλείπει προσωρινά τις σπουδές της για να αναζητήσει τις ρίζες της και τον εαυτό της, η συγγραφέας συνθέτει ψιλοβελονιά τη γερμανική κατοχή στα Χανιά και την αινιγματική καθυστέρηση των στρατευμάτων κατοχής, έναν ολόκληρο χρόνο μετά την ήττα.
«Και παρέες είχα και φίλους και γνωστούς, είχα όμως και τη δική μου τη ζωή, τη μυστική, την απαραβίαστη. Τη μοναξιά μου δηλαδή την υπέρλαμπρη», οροθετεί το παρόν της η νεαρή Βιργινία Παγώνη, γνωρίζοντας ήδη ότι τα πράγματα ποτέ δεν είναι άσπρο-μαύρο μονάχα: «Και ποτέ, το λέει η νονά μου, η φρίκη και η μαυρίλα δεν είναι μόνο φρίκη και μαυρίλα. Εκεί ανάμεσά τους, κότα που κακαρίζει, ακόμη και με την ανάμνησή της, η χαρά κρατάει το ίσο»...
Και χωρίς να γκρεμίζει εκεί όπου δεν έχει ακόμα χτίσει ψυχανεμίζεται: «Ορθια στο παράθυρο, μου φαινόταν ότι καθρεπτίζονταν αχνά στα τζάμια τα πόστερ που δεν μου έλεγαν τίποτα πια. Κι όμως μου ήταν δύσκολο να τ’ αποχωριστώ, εφόσον, μιας και δεν είχα άλλα να κολλήσω, θα μ’ ενοχλούσαν τα σημάδια τους στον τοίχο. Κι ήταν νωρίς για μένα τότε να γνωρίζω ότι έτσι ή αλλιώς με τα σημάδια μας προχωράμε. Οτι αυτά κυρίως μας δίνουν εκείνο το κάτι που χρειαζόμαστε για να λέμε ότι ζήσαμε ή ότι ζούμε.
Το άλας
Εκείνο το κάτι που μπορεί να είναι κι ένα τίποτα. Και όμως σ’ αυτό το τίποτα ίσως και να εναποθέτουμε τη ζωή μας. Βιβλία και βιβλία με λίστες αγωνιστών, με φωτογραφίες εκτελεσμένων. Τόσοι και τόσοι επονίτες, τόσο και τόσοι εφεδροελασίτες και ελασίτες και εαμίτες, ονομαστικά. Ύστερα η φράση: και άλλοι ή και πολλοί άλλοι. Οι άγνωστοι. Κι αυτοί για μένα, οι μη ελεηθέντες, είναι το άλας. Να είσαι εκεί και να είσαι ανώνυμα. Χωρίς υστεροφημία και χωρίς φωτογραφία»...
Με πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τριτοπρόσωπες τις ημερολογιακές σημειώσεις, η Μάρω Δούκα επιτυγχάνει έναν συγγραφικό άθλο στις 576 σελίδες του πυκνογραμμένου βιβλίου: να διασώσει όσο πιο δίκαια και κρυστάλλινα γίνεται ανθρώπους και γεγονότα, βήμα το βήμα και ώρα με την ώρα εκείνα τα σκοτεινά αμφισβητούμενα χρόνια.
Ελεώντας με το να τους κατονομάσει και εκείνους τους «ξεχασμένους» και τους «ανώνυμους», τους ιστορικά «μη ελεηθέντες».
Τα βασικά ερωτηματικά: «πώς και γιατί οι Γερμανοί «αποκλείστηκαν στα Χανιά ως τον Ιούνιο του 1945 και πώς και με ποιους όρους γράφεται η ιστορία, αντιμετωπίζονται με κρυστάλλινη ειλικρίνεια, δικαιοσύνη και σοβαρότητα, και ζητούν απαντήσεις μέσα από τα μάτια μιας φοιτήτριας που επείγεται για να ζήσει και να επιζήσει, επιτέλους, να καταλάβει.
Με αριστουργηματικό πρόλογο όπου μέσα από μια ταινία εντελώς «ολόισια» η Δούκα σκιαγραφεί όλο το δράμα του Εμφυλίου και των Καζαντζακικών «αδελφοφάδων».
Την αναζήτηση της αλήθειας και το έλεος που είναι ό,τι μας απέμεινε, την αγωνία και τη μοναξιά και την ανασφάλεια των νέων και της εποχής μας.
Η μισαλλοδοξία, η παραχάραξη, οι ιδεοληψίες και οι αποσιωπήσεις, όλα επί τάπητος.
Με τον πιο ρεαλιστικά καθαρό αφηγηματικό τρόπο. Ο παππούς, ο πατέρας, η Ελεωνόρα και ο Πανάρης που γνωρίσαμε από τους «Αθώους και φταίχτες» συμπορεύονται με τον Βενιζέλο και με τον Γύπαρη, τον Μανιό, τον Βαγγέλη και τον Στέφανο, τους αφανείς ήρωες και νεκρούς μιας εποχής που θέλοντας και μη, κρίνουμε, βλέποντας εκ των υστέρων.
- Η Μάρω Δούκα γεννήθηκε το 1947 στα Χανιά. Από το 1966 ζει στην Αθήνα. Εχει τελειώσει το Ιστορικό και Αρχαιολογικό Τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
- Εχει τιμηθεί με το Βραβείο «Νίκος Καζαντζάκης» του Δήμου Ηρακλείου για το μυθιστόρημα «Η αρχαία σκουριά», με το Β’ Κρατικό Βραβείο για το μυθιστόρημα «Η πλωτή πόλη» και με το Βραβείο Πεζογραφίας Κώστα Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για το μυθιστόρημα «Αθώοι και φταίχτες». Για το ίδιο μυθιστόρημα τιμήθηκε επίσης με το Βραβείο Balkanika.
- Εγραψε: «Η πηγάδα, κάτι άνθρωποι», «Πού ‘ναι τα φτερά;» «Καρέ φιξ», «Η αρχαία σκουριά», «Η πλωτή πόλη», «Οι λεύκες ασάλευτες», «Εις τον πάτο της εικόνας», «Ο πεζογράφος και το πιθάρι του», «Ενας σκούφος από πορφύρα», «Ουράνια μηχανική», «Αθώοι και φταίχτες», «Τα μαύρα λουστρίνια».
Ελένη Γκίκα
Οι Γερμανοί παραμένουν στα Χανιά
Η Μάρω Δούκα επιστρέφει στην πόλη όπου γεννήθηκε για να αναζητήσει τη σχέση της ηρωίδας της με την τοπική ιστορία, αλλά και για να απαντήσει σε μια σειρά πραγματικών ερωτημάτων, όπως πόσο καθαρές ήταν οι συμφωνίες μεταξύ της Εθνικής Οργάνωσης Κρήτης και του ΕΑΜ.
Γιατί έμειναν οι Γερμανοί στα Χανιά μήνες μετά την απελευθέρωση της υπόλοιπης Ελλάδας από τους Γερμανούς; Πόσο καθαρές ήταν οι συμφωνίες της Εθνικής Οργάνωσης Κρήτης (ΕΟΚ) με το ΕΑΜ; Ποιοι ήταν αγωνιστές και ποιοι προδότες;
Πώς σκοτώθηκε ο κομμουνιστής Βαγγέλης Κτιστάκης; Ποιος ο ρόλος των Αγγλων στο νησί και ποια η σχέση τους με τις αντιστασιακές οργανώσεις αλλά και τη γερμανική κατοχική διοίκηση; Αυτά είναι μερικά από τα πραγματικά ερωτήματα που απασχολούν τη Μάρω Δούκα και ήταν και το έναυσμα για να αρχίσει να γράφει ένα μεγάλο μυθιστόρημα, όπου τα ιστορικά γεγονότα θα μπλέξουν με τη ζωή των προσώπων της μυθοπλασίας. Θα προκύψει εκ τούτων ένα ιστορικό χρονικό πλούσιο σε επί μέρους ιστορίες, σε μικρά και μεγάλα περιστατικά, πραγματικά και φανταστικά, γεμάτο ερωτήματα, που θα πληθαίνουν όσο βαδίζει προς το τέλος του, για να στοιχειώσουν τον αναγνώστη και μετά το πέρας της ανάγνωσης.
Η ιστορίαΗ χανιωτοπούλα φοιτήτρια Βιργινία Παγώνη διακόπτει τις σπουδές της στην Αθήνα και επιστρέφει στα Χανιά. Τραυματισμένη από αδιέξοδες ερωτικές σχέσεις, βρίσκεται σε μια ηλικία όπου νομίζει ότι ο κόσμος διαλύεται μαζί με κάθε σχέση που διακόπτεται. Οι σχέσεις με τη μάνα της είναι διαταραγμένες, ενώ δεν θέλει να συζητάει την αυτοκτονία του πατέρα της. Η Βιργινία θα προσκολληθεί στον υπέργηρο παππού της, έναν άνδρα που έζησε τις ταραγμένες εποχές της Κατοχής και που κρύβει μυστικά και ντοκουμέντα. Το κουβάρι της ιστορικής αφήγησης θα αρχίσει να ξετυλίγεται όταν η Βιργινία θα ανακαλύψει ένα έγγραφο στο οποίο ο αντισυνταγματάρχης Παύλος Γύπαρης απευθύνεται στον Σεβασμιότατο Αγαθάγγελο (υπεύθυνο για τη διοίκηση του νησιού) και του λέει ότι δεν τον αφήνει ασυγκίνητο η πρόταση των Γερμανών να μπει στα Χανιά και να χτυπήσει τους «αναρχικούς». Το έγγραφο φέρει ημερομηνία Απρίλιος 1945. Η Βιργινία αναρωτιέται τι γύρευαν οι Γερμανοί στα Χανιά εκείνη την εποχή, όταν είναι γνωστό ότι από την Αθήνα αποχώρησαν τον Οκτώβριο του 1944. Αναζητώντας απαντήσεις με τη βοήθεια του Πανάρη, αδελφού της μητέρας της, θα προσφύγει σε ιστορικά βιβλία αλλά και σε μια σειρά σημειώσεων του παππού, οι οποίες, αν και γράφτηκαν πολύ αργότερα, αναφέρονται διεξοδικά στα της κατοχής του νησιού από τους Γερμανούς, καθώς και στον ρόλο των Αγγλων και των αντιστασιακών οργανώσεων. Εκεί αργά και βασανιστικά θα ανακαλύψει ότι οι Γερμανοί παρέμειναν στο νησί, ειδικότερα στα Χανιά, πολλούς μήνες μετά την απελευθέρωση, ύστερα από συνεννόηση με τους Αγγλους και τις εθνικιστικές οργανώσεις με στόχο να εμποδίσουν το ΕΑΜ να καταλάβει την εξουσία. Η κυβέρνηση του Καΐρου ενθάρρυνε μια τέτοια εξέλιξη, αν και το ΕΑΜ είχε πάρει ήδη την απόφαση να διαλύσει τα στρατιωτικά του τμήματα και οι άνδρες του να ενσωματωθούν στην Εθνική Πολιτοφυλακή. Σημαντικός ήταν εδώ ο ρόλος των βρετανικών οργανώσεων ΙSLD και SΟΕ. Τα ιστορικά γεγονότα θα κορυφωθούν την περίοδο Μαΐου - Ιουνίου, όπου πράκτορες, δωσίλογοι και εθνικιστές θα προσπαθήσουν να ελέγξουν την απελευθέρωση των Χανίων.
Πολλά ιστορικά πρόσωπα στο μυθιστόρημα θα τα γνωρίσει ο αναγνώστης διεξοδικά μέσα από τις αλλοπρόσαλλες προσωπικές τους πορείες, με αλλαγές στρατοπέδων, με ύποπτους ρόλους, με παλινωδίες και σκαμπανεβάσματα. Ανάμεσά τους είναι ο Παύλος Γύπαρης, προσωπικότητα πλούσια σε δράση και αμφιλεγόμενες πολιτικές επιλογές. Υπήρξε στη ζωή του αξιωματικός και πολιτευτής, επικεφαλής κρητών εθελοντών που πολέμησε στο πλευρό των Γάλλων στην Αλσατία και στη Λωρραίνη, πήρε μέρος στη μικρασιατική εκστρατεία, πολέμησε στη Μάχη της Κρήτης, όπου πέρασε στους εθνικιστές, συνεργάστηκε με τους Γερμανούς και έγινε επικεφαλής στον αντικομμουνιστικό αγώνα στο νησί της Κρήτης. Αλλα ιστορικά πρόσωπα είναι ο Επίσκοπος Αγαθάγγελος, διοικητής της Κρήτης με θετικές και αρνητικές πλευρές, ο κομμουνιστής Βαγγέλης Κτιστάκης, ο στρατηγός Μάντακας, οι γερμανοί διοικητές, όπως ο σκληρός Μπέντακ, ο αγωνιστής Μανώλης Πιμπλής, οι Αγγλοι που αλώνιζαν την Κρήτη, ανάμεσά τους ο γνωστός συγγραφέας Πάτρικ Λη Φέρμορ, κ.ά. Το μυθιστόρημα αναφέρεται ακόμη στον Κ. Μητσοτάκη, μέλος της αντιπροσωπείας της ΕΟΚ, που στη συμφωνία της Τρομάρισσας με το ΕΑΜ συμφωνούσε μεν να ενωθούν υπό κοινή διοίκηση οι αντιστασιακές οργανώσεις για να οδηγήσουν με ομαλό τρόπο τη μετάβαση στην πολιτική ζωή, αλλά με τον όρο ότι «δεν επιτρέπεται να χτυπάει κανείς τους Γερμανούς όταν θέλει και όπου θέλει».
Το μυστικό του παππού και η Βιργινία
Τα τετράδια του παππού θα αναφερθούν σε πραγματικά και φανταστικά πρόσωπα και θα δημιουργήσουν στο μυαλό του αναγνώστη αξεδιάλυτους γρίφους ως το τέλος. Ορισμένα πρόσωπα από αυτά είναι πραγματικά, δέχονται όμως την επίδραση της μυθοπλασίας, και άλλα είναι καθαρά πλασμένα από τη συγγραφέα. Ως εκ τούτου τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι πολυπρισματικά. Π.χ., ποιος σκότωσε τον αγωνιστή και φίλο του παππού Μανώλη Πιμπλή; Ποιος ήταν ο ρόλος της πρωτεξαδέλφης του Πιμπλή, Εύας, με την οποία λέγεται ότι ήταν ο ίδιος ερωτευμένος ενώ αυτή φλέρταρε με έναν Αγγλο. Ποιος σκότωσε τον δολοφόνο του Πιμπλή; Τι έγινε και οι φίλοι του παππού, όπως ο Τέλης, πέρασαν σε άλλο στρατόπεδο; Γιατί παντρεύτηκε ο παππούς; Ποια ήταν η προσωπική ζωή της θείας Ουρανίας; Τέλος, αμφιβολίες και αντικείμενο διερεύνησης για τη Βιργινία είναι η ιδεολογική και πολιτική στάση του παππού της, που φαίνεται να ταλαντεύεται ανάμεσα σε μια φιλοαριστερή και σε μια απολίτικη θέση.
Η Βιργινία δεν είναι μια αμέτοχη αναγνώστρια σε όλη την υπόθεση. Διαβάζοντας τις σημειώσεις του παππού και τα ιστορικά βιβλία και ενώ προσπαθεί να διερευνήσει τα γεγονότα της εποχής αναζητεί ταυτοχρόνως το δικό της στίγμα, τη δική της ζωή. Εως τότε πίστευε ότι «η ζωή είναι φάρσα». Μερικές φορές ήθελε να είναι χρήσιμη, σε ποιους όμως δεν ήξερε.
Δίπλα στη Βιργινία περιστρέφονται ένα σωρό πρόσωπα. Κεντρική θέση κατέχει ο Πανάρης, αδελφός της μάνας της, τον οποίο συμβουλεύεται συχνά. Είναι ένα πρόσωπο εξίσου σκοτεινό με τον παππού, αφού μέχρι τέλους μαθαίνουμε λίγα για αυτόν, κατανοούμε όμως ότι έχει περάσει πολλά και έχει αποφασίσει να ζει σε χαμηλούς τόνους την υπόλοιπη ζωή του. Ενα άλλο πρόσωπο που επηρεάζει τη Βιργινία είναι ο Αυστριακός Χάινριχ, του οποίου ο πατέρας της μάνας του υπηρέτησε στρατιώτης στην Κρήτη. Η σχέση τους θα παραμείνει αμφίσημη, μεταξύ φιλίας και έρωτα, για να δώσει ένα τέλος σε αυτήν ο ίδιος ο Χάινριχ. Η Νίνο, η Γεωργιανή που φροντίζει τον παππού, είναι ένα βουβό πρόσωπο με σημαντικό ρόλο δίπλα στον άρρωστο. Οι φίλες της, Αλίκη και Δέσποινα, αδυνατούν να την καταλάβουν και αυτή δυσκολεύεται να ακολουθήσει τη «νορμάλ» ζωή που κάνουν. Η Βιργινία μπορεί να μοιάζει με ένα αλλοπρόσαλλο παιδί, αλλά στην πραγματικότητα είναι ένα κορίτσι με ανήσυχη συνείδηση, με βαθιά επίγνωση της αδυναμίας της να καταλάβει τον κόσμο αν δεν ξέρει ποιος είναι αυτός, τι υπήρχε πριν από αυτήν και ποιος ο ρόλος της.
Η ιστορία για τη Βιργινία είναι μια κατάβαση στην ψυχή της, μια πορεία αυτογνωσίας. Με έναν δικό της εσωτερικό μονόλογο, τον οποίο εμπλουτίζει με άλλες φωνές και στον οποίο ενσωματώνει τις αφηγήσεις του παππού, δημιουργεί σιγά σιγά τη δική της μνήμη. Οπως λέει η ίδια, κερδίζει «τα διόδια για τον 21ο αιώνα». Αυτό που θα καταλάβει είναι ότι δεν ζεις σε έναν γυάλινο κόσμο ερήμην του περιβάλλοντός σου, της ιστορίας σου, των ανθρώπων που προϋπήρξαν. Επίσης, θα συνειδητοποιήσει ότι δεν υπάρχει το απόλυτο δίκιο, το απόλυτο καλό ή το απόλυτο κακό. Οτι οι άνθρωποι αλλάζουν μέσα στις εποχές και μπορεί να τις επηρεάζουν χωρίς οι ίδιοι να μένουν ανάλλαχτοι. Ο τίτλος του βιβλίου έχει την επεξήγησή του: «Το δίκιο στην ιστορική εκδοχή του είναι ζόρικο πολύ.Κι όσο πιο ζόρικο τόσο και πιο συχνά λημεριάζει με τ΄ άδικο».
Ο διαβρωτικός ρόλος των ιστορικών γεγονότων
Το δίκιο είναι ζόρικο πολύείναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα με τις ιδιαιτερότητες που του προσδίδει η συγγραφέας Μάρω Δούκα.Πρόκειται για τη συνέχεια του προηγούμενου βιβλίου της Αθώοι και φταίχτες και μάλλον οι φίλοι της θα περιμένουν τη συνέχειά του,ένα τρίτο μυθιστόρημα που θα αφορά τον Εμφύλιο στην Κρήτη και τον μύθο ότι στο νησί δεν υπήρξε Εμφύλιος.Η Ιστορία παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτό το μυθιστόρημα.Ωστόσο το βιβλίο αυτό δεν ανήκει ούτε στο είδος όπου η Ιστορία είναι απλώς ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο διαδραματίζονται τα γεγονότα μιας μυθοπλασίας ούτε είναι ένα μυθιστόρημα «ιστορικιστικό», όπου απλώς περιγράφονται ιστορικά γεγονότα με λιγότερη ή περισσότερη ακρίβεια.Για τη Μάρω Δούκα «τα ιστορικά γεγονότα,αναπόσπαστα της βαθύτερης αιτίας του βιβλίου,δεν ανασύρονται για να υπηρετήσουν τη μυθοπλασία,αλλά για να την εκθέσουν διεκδικώντας διαβρωτικά τον πρωταγωνιστικό τους ρόλο». Τα ιστορικά γεγονότα προσφέρουν τη δική τους αφήγηση,πλούσια και αρκούντως μυθιστορηματική. Η πορεία αυτογνωσίας της ηρωίδας της Βιργινίας είναι και πορεία αναζήτησης της συνείδησης της συγγραφέως μέσα στην Ιστορία.Είναι η δική της κατάθεση για τον τόπο της,τα Χανιά, η αναζήτηση και έκθεση της δικής της άποψης.
Ι. Ν. ΜΠΑΣΚΟΖΟΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου